Kveldshimmel

Spinkle tonar frå ein einsleg lutt fyller romet der eg sit og ser sørhimmelen endre seg frå den lyse dag til at mørkret sig innover fjell og fjord.
Men enno ei lita stund lyser himmelen blank mellom dei mørkare skyene.

"All støy
skal ende i stillheten

I det ubevegelige
synker bevegeligheten inn
....
Hverken lyd
eller bevegelse i Gud

Bare Guds signum
det evige er hva du ser"

seier Arnold Eidslott i diktet "Om det første".

I dag er det dagen for apostelen Andreas.
Andreas som var Jesus sin første læresvein i fylgje Johannesevangeliet.
Andreas som går til bror sin Simon og seier: "Vi har funne Messias."

Andreas som truleg enda livet på ein X-forma kross ,i år 62 i Patras på Peloponneshalvøya. Hellas.
Men før det rakk han å forkynne evangeliet på nordkysten av Svartehavet, og så langt aust som til Volga.
Legendene seier og at han i år 38 vart biskop i det som då var den vesle byen Bysants ved Bosperusstredet.

Borgund stavkyrkje vart vigd til apostelen Andreas.

Ute har himmelen vorte nattemørk, og dei første stjernene er tende mellom skyene.
Den minkande måneskalken let seg vente endå nokre timar før han dukkar opp mellom stjernene. Det er ikkje mykje lys han har å gi no. Nokre få dagar før han er i ny.
Ein kald kveld og natt er i emning.
Minus 9 grader C viser gradestokken ved kjøkenglaset.

Kva kan høve betre ein slik kveld enn nokre vers frå ein svært gamal kveldssalme, Salme 8.

"Herre, vår Gud, kor herleg ditt namn er over all jorda.
....
Når eg ser din himmel, eit verk av dine fingrar,
månen og stjernene som du har sett der,
kva er då eit menneskebarn at du kjem det i hug,
eit menneskebarn at du tek deg av det?
....
Herre, vår Gud, kor herleg ditt namn er over all jorda!"

Det er i det stille at vi finn Gud, seier dei gamle mystikarane.

Inne i den ovnsvarme stova hjå meg, fyllest romet av dei spinkle tonane frå lutten, over ein siciliansk folketone til "Ave Maris Stella".

Ettertankar (5)

I går kveld var eg på ein mannskveld ute på Kjeldsund. NMS sin leirstad på Søre Sunnmøre.
Det var triveleg. Mange menn samla i dei varme stovene, og god middag fekk vi og.
Potetball med mykje godt til.
Eg var der fordi eg skulle snakke om pilgrim og pilegrimsferder.

I samtalen etter mitt innlegg, fekk eg spørsmål om kva pilegrimsvandringane har gjort med meg.
Det var ikkje så lett å svare på så med ein gong, men lite trudde eg.
Sterkt forankra som eg kjenner meg i oppveksten si vestlands-pietisme.
Men i ettertanken utover kvelden og natta dukka det opp nye tankar.
Lutheranaren i meg har nok endra seg meir enn eg trudde var tilfellet.


Endringane byrja nok år attende.
Studieåra mine på den kyrkjefaglege linja på Distrikshøgskulen i Volda sådde nok den første spiren.
Eit møte med den svenske pinsepastoren Peter Halldorf på eit bispedømemøte på Molde, og lesing av bøkene hans, gjødsla spiren som var sådd.
Det førde meg i kontakt med andre, og eldre, trusretningar og tankar enn dei eg vaks opp i.

Så kom mine første pilegrimsferder. Til Israel og til den gamle keltiske trusverda i Skottland og Northumbria. Iona og Lindisfarne m.m.
Nye og spennande trusverder dukka opp som kravde gransking og innsikt.
Ny gjødsling av det som no hadde vorte ei lita plante.


Dei tre første åra med vandring sørvest gjennom Frankrike og over fjella til Spania, vart eit møte med ei anna, og for meg endå ei ny trusverd.
Den romersk-katolske, som i min vestlandsk-pietistiske oppvekst hadde vore rekna halvvegs som ei vranglære. Kunne dei reknast som skikkelege kristne? Med alle sine heilage som dei tilba og dyrka?

Og eg møtte alle desse heilage. I glasmåleri i kyrkjene. Som heilagbilete over alter. Som skulpturar langs kyrkjeveggane, og langs vegen eg gjekk.
Kven var dei alle desse, og kvifor var dei så veldig tilstades der eg gjekk?

Og spørsmåla dukka opp.
Er her noko som reformasjonsfedrene kasta ut med vaskevatnet?
Ein tradisjon eg som protestant har gått glip av?
Hebrearbrevet talar om fedrene sine vitnemål om tru.
Er det likevel ikkje vantruande tilbeding av menneske/heilage katolikkane driv med, men takk for dei heilage sine vitnemål om tru?
Framleis har nok lutheranaren i meg, vanskar med å be dei heilage gå i forbøn hjå Gud for meg. Slik eg oppfattar at dei romersk-katolske gjer.

Eg er framleis ein lutheranar i sinn og tanke, men vandringane i andre kristne si trusverd, har nok endra meg, og sett sine spor i også mi trusverd.
Vandraren er på vandring, ikkje berre i den synlege verda, men og i trusverda si røyndom.
Kva som ligg og ventar når han er framme ved endt vandring, veit han ikkje.
Men for vandraren ser det ut for at der er ei usynleg hand som syrgjer for at spiren som eingong vart sådd, framleis får sin gjødsel og vokster.

Omstart

Hjå vår eldre brør, jødane, fylgjer det ein åttande festdag etter at Lauvhyttefesten sine sju dagar er over. Det Simchat Thora. Lova sin gledesdag.
I synagogegudstenesta den dagen, les dei det siste stykket av Mosebøkene. Så rullar dei bokrullen saman - og held fram med å lese opninga av bøkene - skapingssoga.
Avslutning - og ein ny start.

I dag feirar kyrkja 1. søndagen i adventstida. Det er også ein slik ny start dag.
Det gamle kyrkjeåret er over. Så vender vi bladet og byrjar på eit nytt kyrkjeår.
Vår start er ikkje som hjå jødane - skapingssoga.
Vårt kyrkjeår opnar med ei førebuingstid for på nytt å ta imot Han som då Guds tid var inne, kom til jord og vart fødd av Maria møy.
Og som symbol på den ventetida tenner vi lys på borda - eit lys denne dagen-. Samt stjerner og 7-arma adventsstakar i vindauga.

Under mi vandring i katedralen i Burgos, kom eg over nokre vakre bilete. På dei fire søndagane framover legg eg ut nokre av dei.


Lyft dykkar hovud, de portar,
ja, lyft dykk, de gamle dører,
så kongen, den herlege, kan dra inn!

Kven er kongen, den herlege?
Det er herren, sterk og mektig,
Herren, den sterke i strid.

Lyft dykkar hovud, de portar,
ja, lyft dykk, de eldgamle dører,
så kongen, den herlege, kan dra inn!

Kven er kongen, den herlege?
Det er Herren, Allhærs Gud.
Han er kongen den herlege.

Salme 24

Frosa elv

Storelva er ho kalla, elva som renn forbi min barndomsheim.
Elv, vil nokon undrande spørje, er dette ei elv?
Det er då berre ein bekk.
Bekk eller elv.
For meg har den alltid vore Storelva.
I tider med mykje regn, fossa ho forbi heimen med mykje vatn og bulder.
Men på ettersommaren. I turketider, når snøen var vekk i fjellet over Nakkane, kunne ho vere nesten tørr.
For det er der oppe på fjellkammen mellom Nivane og Hagekammen, i 900 m. høgd, at ho byrjar vegen sin ned lia mot fjorden.
Først berre som ei lita sildre mellom steinar, gras og lyng. Men nede i skogen vert det etter kvart meir liv i den, der den leitar seg fram mellom tre, einer og grastuer.


Det var til Storelva eg gjekk i går ettermiddag, medan sola framleis hang lavt over Hovdeåsen i sør.


No har vinterkulden gripe tak i den. Og sjølv om vatnet framleis klukkar i opne stryk, er det meste av den dekt av kald og blank is.

Barfrosten pregar lia. Marka under trea er dekt av brunt, frose lauv.
Og i elva har kulden fått lov til å gjere sitt verk med det rennande vatnet, uten å verte hindra av snøen si vernande dyne.
Skulptøren har fått utfalde seg i kalde dagar og netter, og i elva syner han fram resultatet i fantasirikre former.


Den lave vintersola spelar på lag så den speilblanke isen lyser opp i eit gyllent skjer mot det kalde og blå der sola ikkje når.


Formene skifter frå runde former til hengande girlander av små kuler.


Men skulptøren tek og andre midlar til hjelp i sitt arbeid. Kvifor ikkje bruke det brune lauvet som likevel låg her.
Og sola hjelper til med å skape ein lysane vakker skulptur ved den frosne elva.

Kjempekristen?

Er du ein kjempekristen morfar?
Slik spurde eit av mine barnebarn meg etter å ha referert ei lita samtale med læraren sin.
Der hadde han fortalt at eg hadde fungert som prest ei tid, og då hadde læraren spurt om bestefaren hans var ein slik superkristen.
Nei, eg er ikkje ein kjempekristen. Eg er berre ein alminneleg, heilt vanleg, kristen, svara eg.


Den vesle samtala med mitt barnebarn førde meg inn i ein liten refleksjon omkring det å vere kristen, - og kvifor eg er det.
I ei tid då det å kalle seg kristen vert sett på som noko sært. Gjerne synonymt med mørkemenn og fanatiske livsfornektande og gledesdrepande menneske.
Er det ikkje ofte slik vi kristne vert teikna i media, og av trendy personar?

For meg handlar kristendomen om kjærleik.
Og når kjærleiken vert omsett i handling får det eit nytt ord knytt til seg. Det er ”å elske”.
I dagane etter Einar Gelius si bok ”Bibelen og sex” og TV-serien ”Trekant”, er det nesten farleg å sei "kjærleik".
Den siste tida si mediefokus har tydeleg synt at for vår tid er innhaldet av orda kjærleik, og å elske, likt med sex.
Vi kristne vert skulda for å vere sexfiksert. Etter mitt syn er samfunnsdebatten, styrt av media, det mykje meir.
Ikkje kyrkja og dei kristne.
Sjølv om sex er ein del av kjærleiken, så er det berre ein liten del. For kjærleik inneheld så mykje, mykje meir enn det som i dag synest å vere det viktigaste..

Kva legg eg som kristen i det å elske, i kjærleik?
Då må eg til eit språk som har fleire ord for kjærleik. Gresk
På vårt mål har vi berre eit ord for ulike typer kjærleik, sjølv om kjærleikens mål kan vere mangfaldig.
Eit ord som samlar alt frå det banale til det høgverdige.
Frå det egoistisk sexkjøp til den sjølvoppofrande tenesta for andre.


På gresk som er Det nye testamentet sitt språk, har dei fire ord for det.
Fire ord som nok har glidande grenser mellom seg, men som likevel teiknar ulike type kjærleik:
Det er agape, eros, philio og storge, og alle typene for å elske finn ein uttrykt i Bibelen.

Storge er den kjærleiken som vi har til våre born og borneborn. Familiekjærleiken.
Philio er kjærleiken ein har til vener.
Det er i eros at sex er ei vakker gudgitt gåve. Men som alle gode gåver kan også eros forfalle til eit middel for misbruk og fornedring av andre menneske. Det skjer når eros vert ei egoistisk tilfredstilling av eigne lyster.
Eros sin plass, etter mitt syn, er i det nære og private, mellom to som elskar kvarandre. Innananfor trygge rammer, grunna i gjensidig tillit.
Agape derimot er den kjærleiken som er utan krav, den uegoistiske kjærleik som gir utan å kreve noko i gjengjeld.
Det er agapekjærleiken som er kristendomen sitt fremste uttrykk.
Fire type kjærleik, og så det er opp til oss kva vi vil gi dei av rom i våre liv.


Sidan eg ser mitt liv som kristen, som eit liv i teneste for kjærleiken, så er eg ikkje lenger så oppteken av det å verte frelst, eller det å kome til himmelen når dette livet er over.
Frelsa er for meg å ha del i Jesus sin død og oppstode, og å vere døypt inn i hans rike.
Heller ikkje er eg så oppteken av små eller store synder, for Jesus sa at der ei grunnsynd. Og det er når vi ikkje tek imot han og det han har gjort for oss.
Det er Jesus Kristus som er den alt spring ut frå, og alt er underlagt.


Men bodskapen om Guds kjærleik til oss, slik eg les om den i Bibelen, har vorte kjernepunktet for meg som kristen.
Denne kjærleiken frå Gud, som eg og erfarar i mitt liv, den ynskjer eg å omsetje til kjærleik, i møte med mine medmenneske.
Eg greier nok ikkje alltid å få det til. Dessverre både sårar og skuffar eg andre menneske med mine gjerningar og ord. Men eg strevar med at Kristus skal få vinne stadig større rom i meg, og at hans kjærleik til meg skal få strøyme gjennom meg ut til dei eg møter i livet.

Då er eg attende til kvifor eg kallar meg ein kristen.
Og grunnen er personen Jesus frå Nasaret, Maria sin son, som har tittelen Kristus.
Jesus, eller Yeshua som var namnet han fekk, tyder ”Gud frelser”.
Og Kristus, som er den greske varianten av det hebraiske Messias, tyder ”Den salva” – Den som er salva av Gud.
For meg er han Gud. Den eine og sanne Gud.
Barnet som Maria fødde i stallen, som vaks opp i Nasaret, og som leid døden , krossfest, i Jerusalem, men som stod opp frå grava tre dagar seinare – er for meg Gud komen som menneske.
Denne personen har grepe tak i meg, og eg er grepen av han.

Men er det nok for meg å vere grepen av han?
Det fører meg attende til det første eg skreiv, om fylgjene av å vere grepen av Han.
Det som samlar seg i eit ord: Kjærleik.
Kjærleiken frå Gud gjennom Jesus Kristus, - og -
Kjærleiken til Gud og medmenneske.


Derfor er eg ingen kjempekristen. Berre eit heilt vanleg menneske som er grepen av Kristus, og som så langt eg klarer, prøver å leve ut den kjærleiken han har gitt meg, i mitt eige liv.

Kald fjøre

Vegen var frosen og glatt å gå på, så eg byrja tenkje på å snu.
Då ser eg ein snødekt sti ta av ned gjennom skogen mot fjorden.
Den har eg ikkje vandra før, så kvifor ikkje velje den?
Den rimfrosne snøen knasar under føtene mine når eg går over den opne myra.
Men snart opnar skogen seg mot stranda og fjorden.


Der er tett furuskog ned mot fjøra.
Gjennom denne furuskogen buktar stien seg fram mellom furu, einer og blåbærlyng.
Velttrakka og lett å gå.
Her inne mellom trea er skogbotnen fri for snø.
I utkanten, ned mot fjøra, står graset frå sommaren som var.
Gulbrunt, frosent og dekt av kvitt rim.


Men nærare fjøra, utanfor furukronene sitt vern, har den vesle snøen som kom tidlegare, og frosten, lagt graset ned. Skapt det om til eit kvitt teppe ovanfor flomålet.


Går eg nærare ser eg at kulden har skapt snøen om til små rimkrystallar som funklar i sola.


Og heilt nede i flomålet er fjøresteinane gøymde under is.


Og bak det nære, når eg let blikket mitt fange den vide fjorden, ser eg dei kvite fjella lyfte seg mot ein kald og blå vinterhimmel.

Lav sol

Ein månad før vintersolverv.
På veg heim denne formiddagen, ser vi sola henge lavt over Hjørundfjorden.
Medan frostrøyken driv over fjorden i dei få minusgradene. Og heilt sør i inste fjordbotnen, under Hornindalsrokken, ligg skyene lavt mellom fjella

Alterskapet i Ørsta kyrkje. Formidlarane (3)

Det var 11 skip som gjorde turen til Nederlanda i 1515, for å hente den framtidige dronninga av Danmark-Norge til Kjøpenhamn og kong Kristian II.
Og det var eit stort fylgje av mektige menn, både innan kyrkjeleg og verdsleg makt som fylgde med på reisa.

Mellom dei var og norske stormenn. To av dei er namngjevne.
Den eine var den norske erkebiskopen Erik Valkendorf, som rett nok var dansk av fødsel.
Ein nær ven og medarbeidar av kongen, heilt frå før Kristian vart visekonge i Norge. Og det var vel fordi han var ein mann kongen hadde tiltru til, at han vart utnemnd til å sitje på erkebispesetet i Nidaros.
Den andre var Nils Henrikson, herren til Austråt. Gift med fru Inger. Norsk riddar og framståande medlem av det norske riksrådet.
Nils Henrikson åtte Austråt-godset med store eigedomar frå Sunnmøre i sør til Finnmark i nord.

Kanskje var det gjennom erkebiskop Valkendorf at den ille plaga prinsessa, av sjøsjuke og sjelekval, lova Gud fem alterskap til sitt nye heimland, som ei takk om Han førde skipet og henne velberga i hamn. Frelst frå storm og rasande bylgjer.

Erkebispesetet hadde gode kontakter til bankier Otto i Amsterdam, og i 1517 er erkebiskopen på vitjing hos Otto.
I 1520 er det kannik Hans Reiffs frå Nidaros som reiser til Amsterdam.
Er det for å hente dronning Elisabet sitt Gudsløfte, dei fem alterskapa, kanniken tek turen?
Det synest å vere på denne tida at alterskapa vert å finne i dei fem kyrkjene som fekk del i dronninga si gåve.

Kvifor desse fem kyrkjene?
Det teier soga om, men fire av dei ligg i det dåverande Nidaros bispedøme, og alle ligg på øyar som var sentrale i bispestolen sitt innkome av fisketiend.
Den femte, Ørsta, har ikkje det tilknytingspunktet, så kanskje er det riddaren på Austråt som er inne i valet av kyrkje her. Sidan han var ein stor jordeigar på Sunnmøre.


Kvifor Ørsta?
Det kan ha samanhang med skapa si utforming.
Dei fire frå Grip og nordover er alle skap som er smykka med heilage menn og kvinner.
Medan Ørstaskapet skil seg ut. Skikkelsane er grovare utførde, og motivet i skapet og på dørene innvendig er frå langfredag. Medan dørene utvendig syner engelen Gabriel si vitjing hos den pur unge Maria.
Hovedmotivet inne i skapet er krossen og krossfestinga.
Vart Ørsta vald fordi stavkyrkja var vigsla til krossen, slik det gamle namnet "Korskirke i Ærst" kan tyde på?

Alterskapet i Ørsta kyrkje, Prinsessa (2)

Kven var ho, prinsessa i fortellinga eg høyrde i min barndom?
Ho som gav alterskapet i Ørsta kyrkje, og fire andre skap i tillegg.
Sidan det i tilknyting til alterskapa i Grip, Leka, Røst og Hadsel kyrkjer, har vorte fortalt liknande fortellingar, kan det ikkje berre vere eventyr. Der må vere ei kjerne av sanning i den.
Så kven var ho denne kvinna?

Dei som har granska soga, har stansa ved ei høgætta ung kvinne som i det aktuelle tidsromet gjorde ei sjøreise.
Og då må vi til Flandern i Nederlandene.
I byen Mechelen budde Isabella av Habsburg, i fostring hos si farsyster Margrete.

Isabella av Burgund som ho og vart kalla etter si morsætt, var dotter av det Castillianske regentparet Johanne og Fillip I. Men då faren døydde i 1506 kom ho og syskjena til si tante.
Farfaren var den tysk-romerske keisaren Maxmillian I.
To av hennar brør vart tysk-romersk keisarar under namna Karl V og Ferdinand I.
Så det er ei kvinne frå ei høgætta og mektig familie i Europa, Habsburgarslekta, det her er snakk om.


Isabella vart fødd i Brussel, 18.juli 1501, og er når denne soga tek til, ei ung jente på 13 år.

I Kjøpenhamn sit kong Kristian II med si elskarinne Dyveke frå Bergen. Men ein konge må ha ei dronning av edelt blod. Det er maktpolitikk inne i biletet.
Og valet fell på den unge Isabella, og ho må godta valet av den 20 år eldre Kristian som ektefelle.

I 1514 vart ho vigd til sin konge i Brussel. Han møtte ikkje opp i vigsla, så det vart ved Kristian sin utsende stedfortredar.
Og ho tok då det danske namnet Elisabet.
I juni 1515 vart ho henta av eit stort fylgje med danske og norske stormenn, for å sigle over havet til sitt nye land, kongeriket Danmark-Norge.

Det vart ei stormfull reise, og dei rundbotna koggane låg ikkje rolege i sjøen under storm.
Då ferda kom i hamn i Skagen ville ikkje den sjøsjuke Elisabet reise vidare med båt, men dra vidare over land.
Men ho vart overtala til å halde fram sjøvegen.
Været var ikkje betre under resten av reisa fram til Kjøpenhamn, så det var ei halvdød prinsesse som steig iland og møtte sin ektemann, kong Kristian II, den 4.august.
Men det vart ingen storslagen mottaking i byen, for under inntoget braut det ut eit kraftigt regnskyll som øydelagde festtoget gjennom gatene fram til slottet.

Søndag 12.august 1515 vart ekteskapet med Kristian II stadfesta, og ho vart dronning av Danmark-Norge.
Ho fekk eit stormfullt liv. Då Kristian II vart landsforvist av den danske adelen i 1523, fylgde ho kongen attende til Nederlanda, der ho døydde i Gent 19.januar 1526.


Kva knyter henne til dei fem alterskapa, og særleg det i Ørsta kyrkje?
Fortellingane som har levd i tilknyting til skapa, og at der er tlknytingspunkt frå fortellingane og til soga om den unge Isabella / Elisabeth.
Eine døra på alterskapet i Ørsta. På døra som syner Maria under vitjinga av engelen Gabriel, ligg der eit våpenskjold på ei pute. Og dette våpenskjoldet har slekta Habsburg sine fargar, raudt med kvit bjelke.

Alterskapet i Ørsta kyrkje, Vitjinga (1)

I min barndom høyrde eg fortellinga om prinsessa som under ei reise på havet, kom ut for storm.
Skipet vart kasta opp og ned i dei store bylgjene, og det var då ho, sjøsjuk og redd for at båten skulle gå under, lova å gi fem alterskap til kyrja om ho kom velberga til land.

Når far min tok meg med til gudsteneste, såg eg det eine av alterskapa innfelt i altertavla framme i koret.
Medan dørene som høyrde til, hekk på veggen ved sida av døra inn til sakrestiet.

Eg var tenåring då altertavla vart teken ned, og i staden fekk det gamle alterskapet igjen dørene sine, og vart sett opp på sin rette plass, på alteret.
Men kva er soga til dette gamle alterskapet frå omlag 1520?


Ragnvald E. Aas fortel i ein artikkel i Årskrift for Nordmøre historielag (1971) at i 1950 kom ein hollandsk professor i kunsthistorie til Ørsta. Han kom på grunn av alterskapet.
Sokneprest Johan Julseth fylgde professoren til kyrkja, og Julseth fortalde seinare at gjesten vart ståande lenge framfor alteret, før han kleiv opp på alterbordet og der vart ståande på kne, som i tilbeding, framfor alterskapet.
Etterpå var han som i ekstase, og ville korkje ete eller drikke, men berre snakke om kunstverket.

Seinare kom det spørsmål frå Holland om å få låne alterskapet til riksutstillinga i Amsterdam i 1958.
Og så byrjar snøballen i rulle, og det er mange innan kunsthistorie som har hatt sine meiningar om skapet, og kva, kven, som er årsaka til at det hamna i den dåverande stavkyrkja, Korskyrkja i Ørsta.

På biletet, teke av fotograf Olav Lystad, står sokneprest Johan Julseth framfor altertavla der alterskapet er innfelt som den øverste delen.

Ettertankar (4)

Turisten tek alltid med seg noko heim som ber med seg minne om turen.
Slik også med pilegrimen / vandraren. Men for dei spelar omfang og vekt på suveniren med i valet, sidan han har alt sitt i ein sekk på ryggen.
Derfor må hans minneting helst vere små og lette.
For pilegrimen undervegs til Santiago de Compostela er kamskjelet bortimot obligatorisk. Til å bere på sekken for å fortelje omverda: Eg er ein pilegrim.
Elles vert det gjerne ulike merke til å feste på hattar eller jakker. Små emaljerte merke som fortel noko om kvar ein har vore, og kva veg ein går på.


Dette er ikkje noko nytt.
Også middelalderen sine pilegrimar bar med seg noko heim frå sine vandringar.
Rett etter år 1900 kom det inn eit slikt lite pilegrimsminne til Heiberg sine samlingar i Sogn(Sogn folkemuseum). Funne under golvet i ei gamal kyrkje.
Eg let fantasien gå sine eigne vegar omkring korleis dette merket hamna under golvplankane i den gamle kyrkja.

Det var på 11-1200talet han levde. Pilegrimen.
Pålagd av presten å reise på pilegrimsferd til Santiago de Compostela for å gjere bot.
Det låg nok ei alvorleg handling bak sidan bota var so hard, for det var inga lita reise han gav seg ut på.
På reisa mot sør greidde han å finne båtar som drog leia frå Sogn til Bjørgvin og vidare til England.
Ferda bar så vidare sørover langs Frankarriket og vest til Galisia.
Så var det å ta føtene fatt og vandre opp gjennom fjella til den store kyrkja, og der få knele ved Jakobs grav.

Men så var det heimreisa. Fjella og fjorden i Sogn var så uendeleg langt unna når ein må nytte landevegen heim.
Dagar vart til veker, mange veker, der han gjekk over dei varme slettene i Castilla og inn i Navarra.
Han var ikkje åleine på vegen. Mange einslege pilegrimar og små familier var på vegen. Nokre på veg mot Jakob si grav. Andre var som han, på veg heim.
Vel over fjella valde han den vegen som var kortast gjennom frankarriket og heim. Den som leidde gjennom Limoges.
Han stansa der eit par dagar og kvilte ut. Samstundes nytta han høvet til å be ved Sankt Martial si grav.
Då han gjekk vidare låg der ein liten bronsefigur, dekt av emalje i vakre fargar, i veska hans.

Frå Danmark fekk han vere med ein båt som skulle til Bjørgvin.
Det var tidleg vår då han drog, men det var alt seint på andre året, då han stod i stamnen og såg heimbygda dukka fram bak neset der framme.

Under ei messe i kyrkja, steig han fram til presten og fortalde at no han hadde vore ved Jakobs grav, slik han var pålagd, og presten tok han igjen inn i kyrkjelyden.
Det var då han rette handa fram og la den vesle blå figuren i presten si hand, og bad om at den måtte få sin plass ved alteret.

Mange år etterpå fall den ned på golvet, og i den mørke kyrkja der berre kjarteljosa lyste, kom ein fot bort i den, og den fall ned mellom to golvplankar.
Og der nede, i mørket under golvet i Urnes stavkyrkje, vart den liggande i mange hundre år.



Slik ser han ut den vesle emaljerte bronsefiguren. Laga i Limoges. Ein by på Via Lemovicensis som og går gjennom Vézelay (vert idag rekna som startpunktet på den pilegrimsvegen).
Limoges er, frå middelalderen av, kjent for sine vakre emaljearbeid.

Kven er det?
Er det Sankt Martial i si blå biskopdrakt?

St. Martial vart sendt frå Roma til Limoges midt på 200-talet, og han bygde opp kyrkja der.
I tidleg middelalder vart det skapt legender om at han var ein andre generasjons apostel. Utsend av Peter.
Han var ein av dei 70 som Jesus sende ut, vidare hadde han vore tilstades når Jesus kalla Lasarus ut av grava, under nattverden og då Jesus vende attende til Guds himmel.
Han vart tilskreven fleire under, også vekking av døde med ein stav Peter hadde gitt han.
Grava hans vart i 1960-åra attfunnen i ei krypt under restane av klosterkyrkja.

Ettertankar (3)

Å vandre pilegrimsvegen vert ofte framstilt i eit ”romantisk” lys.
Det er annleis, det er spennande, og ein lærer djupter i seg sjølv som ein ikkje kjende før, vert det sagt.
Og det er nok rett det, men det er ikkje heile sanninga om gi seg ut på ei slik vandring.
Sjølv ikkje for meg berre går nokre få mil kvart år.

Å gå pilegrim hadde nok større konsekvensar for dei som tok ut i middelalderen når vandringane nådde sitt høgdepunkt.
Då var det ikkje var det spennande og annleis ved vandringa som fekk menneske til å ta ut frå det kjende.
Ofte var det ei pålagd botsvandring. Dei var undervegs for å bøte for handlingar som hadde gått galt, gjere bot.
Eller dei gjekk for å søkje lækjedom frå sjukdom og vanhelse for seg eller sine.


Det kunne vere ei farefull ferd. Ikkje alle kom heim att.
Sogene langs vegen fortel om utnytting og liding, fattigdom, sjukdom og død.
Men og om menneske som stilte opp for desse framande vandrarane.
Om fyrstar og kyrkjelege ordenar som bygde hospits, og tilbaud husly og mat til pilegrimane. Og for dei som vart sjuke på vegen, pleie og omsorg.

I våre dagar skulle det ikkje vere forbunde med slike konsekvensar å legge ut på lange pilegrimsvandringar. Vi som har mobiltelefonar i lomma, doktorar og sjukehus tilgjengelege over alt. Hospits, pubar og matbutikkar der vi kan skaffe oss det vi treng.
Kva treng vi då å vere ottesame for?
Og likevel. Pilegrimsvegen krev sine offer også i dag.
Småting som gnagsår, vonde kne og ryggar, magesjuke med meir, lækjer seg sjølv med tida.
Men mest kvart år har vi kome fram på ting som fortel om alvorlegare hendingar.

Ein stad under vandringa i år, var det slått opp plakatar som etterlyste ei kvinne som hadde vorte borte.
Og eg undra meg: Kva hadde hendt henne? Kidnapping, valdtekt, død? Eller hadde ho berre ville bli borte? Kva var hennar skjebne?


Andre hadde byrja på pilegrimsvegen, men den hadde vorte for lang og slitsom. Dei døydde på vegen.
Og attende ved vegen, hadde familie og vener reist enkle minnesmerke som fortalde at her slokna livet for den belgiske vandraren, for den japanske pilegrimen, eller som her; ei skotsk kvinne.
Også i dag krev pilegrimsvegen sine offer.

Nye vandrar kjem på vegen, stansar ei lita stund i andakt, legg ein blomst eller liten stein ved minnet, og går stille vidare.

Ettertankar (2)

Tim Wright er ein britisk teolog. No i ei teologisk stilling på universitetet i St. Andrew i Skotland, men var i fleire år biskop i Durham.
Han fortel i innleinga til boka ”The way of God”, kva tankar om pilegrimsferder som rådde i den reformerte kyrkja då han vaks opp, og til langt inn i 1970/80 åra.


Faren hans var prest , knytt til Lindisfarne, den såkalla Heilage Øya , nord mot Skotlands grense.
Det hende dei var med når han reiste dit, men pilegrimsperspektivet med Det Heilage øya var aldri noko tema på desse turane.
Det var det heller ikkje når dei besøkte andre ”heilage” stadar i Yorkshire og Northumberland. Stadar som Bambourgh, Hexham og Durham.
Stadar som er sterkt knytte til dei store truskjempene innan keltisk kristendom, på austkysten av Storbritannia.
At ein skulle vere noko nærare Gud der, enn heime i si eiga soknekyrkje, eller i bøn ved senga i eigen heim, var aldri ein aktuell tanke.
Tanken om å vere pilegrim til heilage stader var ikkje tilstades i forkynning eller undervising. Ikkje eingong til Israel og Jerusalem.
Der var det Jesu sine ord om at for den truande som tilbad i ånd og sanning, var Gud nærverande alle stader og til alle tider.
Ein trong ikkje å søkje heilage stader der heilage menneske hadde levd for å få denne kontakta med Gud.
For dei evangeliske truande vart den personlege opplevinga av Guds kjærleik og nærver, aktualisert gjennom trua på Jesu Kristus. Gjennom Bibel og bøn, i den kristne fellesskapen og i kallet til å fylgje etter han.


Desse orda hans kjende eg meg att i. Slik opplevde eg og forkynninga i kyrkje og bedehus i min eigen oppvekst og langt inn i vaksne år.
Kanskje endå inn i vår eiga notid.
Pilegrimstanken er nesten fråverande. Det gjeld ordet pilegrim, både i form av ei verkeleg reise, men og i det utvida perspektiv som famnar livet si reise frå vogge til grav, med alle sine utfordingar.
Pilegrimsvandringa sine utfordringar og prøvingar passar ikkje inn i det lyse og lette som vår tid forventar – og krev av forkynninga.
Det utvida pilegrimsperspektivet har eg ei kjensle av var meir tilstades i forkynninga i min ungdom enn i dag. Årsaka var kanskje at då rådde den pietistiske vekkingsforkynninga i kyrkje og bedehus..

Den vaknande interessa for pilegrimsvandringar i dag, har nok fleire grunnvollar.
Mange fortel at Paulo Coellho og Shirley MacLain sine bøker utløyste deira vandring.
Er det media sine forteljingar, og turisten sine behov for opplevingar litt utanom den vanlege straumen, som er drivkrafta bak mange pilegrimar i våre dagar?

Kanskje også mi?

Haustgule lauv

Den kom tidleg snøen denne hausten.
Litt for tidleg for ein del tre og buskar som ikkje hadde felt lauvet sitt endå.


I motlyset frå den lave haustsola lyser det gule lauvet.

Ettertankar (1)

Ute er det ein vakker, men kjøleg, novemberdag.
Han kom tidleg vinteren i år, og værprofetane i media lovar ein lang og kald vinter.

Eg hadde lite vinter og snø i tankane då eg i september traska på støvete og varme landevegar i nord-Spania.
Då var det heller tankar i tråd med japanaren sine.Han som gjekk vegen for å finne ut kvifor han gjekk.
Dei dagane då smerten i sida var alt for tilstadesverande, dukka nok spøsmålet opp i tankane.
Kvifor går du her frivillig? Du kunne då hatt det mykje betre heime i stova.
Eller -
No er du for gamal til dette.
Vil du aboslutt kome til Santiago de Compostela, så finst det lettare måtar.

Eg sit i godstolen med avisa, og augene fell på ei heilsides lysing.
"Langs pilegrimsvegen til Santiago de Compostela."
Og den lovar turen på 5 dagar utan å få trøytte føter, der eg vil bruke fleire veker på å gå.
" Vi har imidlertid gjort turen komfortabel og tar de lange strekningene med buss, sover på behagelige hoteller og smaker de forskjellige regionenes gode mat og drikke, inklusive vinsmaking i Rioja."

Høyrest det ikkje fristandes ut?
Likevel, eg trur ikkje det vert aktuelt.
Det er noko med vegen som fasinerar.
Noko som dreg meg til å gå den.
Kjenne den under føtene.

Jau visst vert eg sliten, trøytt og svett - og kjem til å tenke igjen;
Dette er galskap, dette orkar eg ikkje meir - dette er eg for gamal til.
Neste morgon er det gløymt, så underleg det høyrest ut.

Men kva det er, det veit eg ikkje enno.
Framleis undrar det meg at eg går den, og har gått den.
86 mil har føtene mine vandra etter pilegrimsvegen - steg for steg - og framleis er der 46 mil att.

Kvifor?
Kanskje får eg svaret på mitt kvifor, når eg står ved katedralen i Santiago de Compostela og kan sjå attende på vegen eg gjekk.
Kanskje får eg det aldri.

Morgonrødme

Natt til søndag 7.november kom det igjen snø.
Ikkje mykje, men nok til at eg fekk bruke snøskuffa framfor garasjen.
Det kom litt utover dagen utan at det vart noko av det, for gradstokken viste nokre få plussgrader.
Men mot natta klårna det av og då kraup gradene under 0.
-4,9 var det lavaste i natt ein gong.
Og kl.08 i dag rødma austhimmelen i raudt og gult.

Costa del Sol (2)

Så har eg prøvt det.
Å dukke min lekam ned i det blå Middelhavet.
Merkeleg.
Det kjendest akkurat ut som fjorden heime.
Berre nokre grader varmare.
Men det var langt å vasse utover før det vart så djupt at eg tykte eg kunne legge meg framover utan at botnen møtte kne og hender.

Men, avslappande var det å vere der på stranda.
Setje seg ned og la augene gøyme seg bak mørke solbriller, medan blikket fekk kvile på havet framfor meg.
Samstundes som andre solbadane menneske, med svært ulike kroppsformer, gjekk forbi i synsfeltet mitt på stranda, innanfor dei svake bårene som braut framover sanden.
Somme sakte ruslande, andre i raskare trav.

Og på sidene mine, det er mest som eg ikkje torer skrive det utan å verte blyg, solbadande, fagre kvinner med minimalt med tekstilar på seg.
Kvar skal ein stakkar vende blikket, tru?



Og langt borte under skyene, nesten heilt gøymt i soldisen, kunne eg skimte ein fjelltopp reise seg. Og endå lenger til venstre, så svakt att det stundom vart heilt borte, reiste endå eit fjell seg i disen.
Det var Europa og Afrika som så svakt synte seg der dei er nærast kvarandre, med vikingane sitt Norvasund i mellom.


Siste kvelden tok våre vertar oss med opp i fjella til ein liten landsby.
Mijas Pueblo heitte den, og likna ein liten, kvit arabarlandsby der han låg i kveldssola.



Vi var ikkje åleine der. Det var nesten uråd å finne parkeringsplass, og dei trange handelsgatene var fulle av folk. Sjølv om det var langt på kveld, og forretningane var i ferd med å avslutte dagen.


Eg fall for denne vesle salgsvogna.
Eg trur eg måtte leita lenge heime for å finne nokon som reklamerte så åpenlyst for si tru som eigaren av denne.



I ein bergknatt hadde ein einebuar hogge ut ein bustad for seg, og eit lite kapell.
Bustaden var omgjord til turistkontor, men kapellet låg der, opplyst og ope for alle.



Sola gjekk ned medan vi var der, og tussmørkret kom sigande over havet, med Torreblanca og Fuengirola nedanfor oss.

Mijas

Mijas sitt flagg