God Jul!

Men det hende seg i dei Dagom, at det gjekk ut eit Bodord fraa Keisar Augustus, at heile Heimen skulde verta skattlagd.
Denne fyrste Skattleggjing vart gjord, den Tid Kvirinius var Landshovding i Syria.
Og alle gjekk til aa verta skattlagde, kvar til sin eigen By.
Men Josef gjekk og upp fraa Galilæa, fraa Byen Nazaret, til Judæa, til Davids By, som heiter Betlehem, (avdi han var av Davids Hus og Ætt), til aa verta skattlagd med Maria si Festarmøy, som var med Barn.

Men det hende seg, medan dei var der, daa vart Tidi fullkomi, at ho skulde føda; og ho fødde sin Son, den fyrstefødde, og sveipte honom og lagde honom i ei Krubba; for der var ikkje Rom aat deim i Herbyrget.

Og der var Hyrdingar der i Grendi, som var ute paa Marki og heldt Vakt yver si Hjord um Natti.
Og sjaa, Herrens Engel stod hjaa deim, og Herrens Klaarleike lyste umkring deim, og dei vart storlege rædde.
Og Engelen sagde til deim: "Vere ikkje rædde! for sjaa, eg forkynner dykker ei stor Gleda, som skal timast alt Folket; for i Dag er dykker ein Frelsar fødd, som er Kristus Herren, i Davids By.
Og dette skal vera dykker til Teikn: de skulo finna eit Barn sveipt, liggjande i ei Krubba."
Og samstundes var der med Engelen ein himmelsk Herskare, som lovade Gud og sagde:
"Æra vere Gud i det høgste og Fred paa Jordi og Hugnad med Menneskjom!"

Og det hende seg, daa Englarne for ifraa deim til Himmels, sagde desse Hyrdingfolk til kvarandre: "Lat oss daa ganga til Betlehem og sjaa denne Ting, som heve hendt, og som Herren kunngjorde oss!"
Og dei skundade seg og kom og fann Maria og Josef og Barnet liggjande i Krubba.
Men daa dei saag det, fortalde dei um det Ord, som var talat til deim um dette Barnet.
Og alle dei, som høyrde det, undrade seg yver det, som Hyrdingarne talade til deim.
Men Maria gøymde alle desse Ord og grundade paa deim i sitt Hjarta.

Og Hyrdingarne vende atter og prisade og lovade Gud fyre alt det, dei hadde høyrt og seet, so som det var talat til deim.

Slik lydde juleevangeliet i Lukas 2,1-20 i 1889, på det som då vart kalla landsmål, eller norsk folkemål.

Eg ynskjer alle ei God Jul.

4. advent

I min barndomsheim stod der ein Jøtul-omn på bestestova.
Ein liten, svart omn som far pussa til kvar jul.
Når den på julaftan vart tend opp, så breidde det seg ein god og varm ange ut i den vesle stova. Og når den vesle grana var pynta, og far gjekk rundt treet og tende lysa på greinene, då visste eg at no var det jul.

Denne omnen hadde ei innskrift over omnsdøra. Eit sitat frå Håvamål;
"Eld på åren og sol på eng, gjer mannen fegen og fjåg."
Dette rann meg i minnet her eg sit i mi stova ein søndagsmorgon, 60 år seinare.
Ute lysnar det av dag etter ei kald og klår vinternatt.
Framfor meg lyser det frå elden på min åre, og morgonkaffien er komen i kruset.
Og medan eg sit her i stolen framfor elden på åren, med PC´en på fanget, og pikkar ned mine tankar med ein finger, kjenner eg meg både "fegen og fjåg".

Men det var fjerde søndag i advent eg hadde teknt å knyte nokre ord til, saman med dette fjerde biletet frå katedralen i Burgos.
Ei kvinne og mange born som lyfter hendene i glede mot noko der framme i lyset.
Og omkring dalande duer og varme hjarte.
Forventig.
Glede.
Varme.

Tekstene handla om han som kjem med godt bod.
Guds bodberar. Slik Johannes døyparen var det i si tid.
Eller englane på Betlehemsmarkene; "Sjå eg kjem med bod til dykk om ei stor glede. I dag er fødd dykk ein frelsar--"

Profeten Jesaja skriv:
"Kor fagert det er når han som ber gledebod, kjem springande over fjell, melder fred og ber god bodskap, forkynner frelse og seier til Sion: "Din Gud er konge!"
Det gjaldt den første jula, det gjeld i dag, - og det vil gjelde også den dagen då Han kjem att.
Den dagen då alle skal sjå at Han, og Han åleine er konge.

Tomten gick i kras – fram kom Jesus

Her kjem ei lita soge som eg har saksa frå den svenske avisa Dagen.
Eg tykkjer den er fornøyelig, og legg den derfor inn på bloggen min.
Å drage nokon konklusjon av teologisk, etisk eller moralsk art av denne fortellinga, det skal eg halde meg langt undan.
Det overlet eg til kvart enkelt lesar å gjere sjølv.
Om han finn nokon då?

Ei kvinne i Umeå kjøpte for 8 år sidan ein figur som mange har ståande i heimane sine i juletida.
Ein omlag 30 cm høg nisse med hendene retta fram, og mellom dei var det plass til å sette eit stearinlys.
I åra etterpå har nissen hennar kvar jul hatt sin faste plass i heimen hennar.
Men i år gjekk det ikkje så bra for nissen hennar.


Eit barnebarn kom på besøk, og då såg ho at nissen stod på ein annan plass enn den vanlege.
For å redde den undan barnebarnet sine hender, tok ho den for å flytte den til ein sikrare stad. Då kom ho til å misse den ned, og den vart knust.

Då ho plukka opp restane, såg ho at inne i nissen sin eine støvelen var der noko kvitt.
Ho tok den med på kjøkenet og fann seg noko å knuse resten av støvelen med.
Og fram kom ein liten kvit figur, ti cm høg og laga av eit steinliknande materiale.

Det var ein liten figur av Jesus.
Korleis var han komen inn i nissestøvelen?
Etterrøking i forretninga der ho kjøpte nissen, gav inga forklaring.

Kvinna seier:
- Det är mycket märkligt. Ingen tycks veta om det är avsiktligt gjort eller inte. Jag har kollat med affären där jag köpte tomten och gått vidare till grossisten, men ingen minns varifrån tomten inköptes 2002. Det står heller inget på någon av figurerna var de är gjorda.

3.advent

3.søndag i advent har frå gamalt vore Johannes døyparen sin dag. Jesus sin slektning.
Røysta i øydemarka som kalla til bot og omvending.
Om han sa Jesus at der var ingen, fødd av ei kvinne, som var større enn Johnnes.
Og om Jesus sa Johannes at sjølv var han ikkje verdig å løyse Jesus sine skoreimar eingong.

Dette biletet frå katedralen i Burgos viser Johannes og Jesus etter Jesus sin dåp i Jordaneelva, og Den Heilage Ande syner seg over Jesus sitt hovud som ei due.
Samstundes høyrest Guds røyst: "Dette er Son min, han som eg elskar. Han som eg har mi glede i."

Solefallseld

Lyset fasinerar.
Og særleg lyset ved soloppgong og solnedgong.
Her inne mellom fjella får vi stundom nokre glimt inn i desse stundene når lyset vaknar i aust, eller når "himmelen låner ein kvervande rest av lyset frå solegangselden", som Henrik Straumsheim skriv i ei song.
Men vi har for kort og høg horisont her inne i fjorden til at den store lyselden når oss. Slik eg har fått oppleve det nokre morgonar og kveldar på Caminoen i Spania.
Det er stunder som held meg fast i den augneblinken då alt er eit NO.
Augneblinkar som let meg, med mine indre auge, sjå inn i ei anna verd. Ei verd som er uendeleg vakker og evig. Ei verd der Guds bustad er.

Kl 15 i ettermiddag opna det seg eit slikt vindauge over Hovdeåsen i sørvest.
Og medan eg stod ved mitt vindauge, skodande solefallselden farge skyene, dukka desse versa av Pär Lagerkvist opp i minnet mitt.


Det är vackrast när det skymmer.
All den kärlek himlen rymmer
ligger samlad i ett dunkelt ljus
över jorden,
över markens hus.

Allt är ömhet, allt är smekt av händer.
Herren själv utplånar fjärran stränder.
Allt är nära, allt är långt ifrån.
Allt är givet
människan som lån.

Allt är mitt, och allt skall tagas från mig,
Inte något får jag bringa med mig
Träden, molnen, marken där jag går.
Jag skall vandra –
ensam, utan spår.

Fagre ting

Eg har vel igrunnen tid til det.
Å lese romanar.
Men det vert heller lite av det.
Ja, eg veit eg misser mykje når eg prioriterar vekk dei lange og ordrike fortellingane.
Men det vert for mange ord for meg. Eg må ha det stuttare og tettare.
Så istaden vert det det som Hermann Wildenvei kallar vers og ville vekster.
Det hender ofte at desse ville vekstene med så få ord, får tankane mine på gli.
På sin måte lokkar dei fram pilegrimen i meg.
Lokkar meg til å vandre på sinnet og ettertanken sine løyndomsfulle vegar.
No siste dagane er det to så ulike som Arnold Eidslott og Hans Børli sine vers eg har vandra i.

Slik fortel Hans Børli om kvar kjelda til alt det fagre vi har rundt oss er.


Se på verdens vakre ting:
Barnesmil. Blomster. Stenen
i en edel ring - -

Tingene er et regnbu-hvelv.
Skjønnhet som lar deg ane
noe av Skjønnheten selv.

I tingene lengtet Gud inn
lys og form fra landet
hinsides sol og sinn.

Lykke?

Lykka...?
Det er vel de stutte stunder
da intet skal hende og intet har hendt.
Bittesmå stunder, som øyer i havet
utenfor hverdagens grå kontinent.

Der det hender iblandt at du møter ditt hjerte
lik en som du aldri har kjendt.-

Hans Børli

2. advent

I går snøa det heile dagen, men det vart ikkje så mykje av det. Heldigvis.
Eg er ikkje så veldig glad i snø lenger.
15 cm var det i dag tidleg , og omlag 0 grader. Så då var det berre å få igang snøfresen. Eg er glad den står klar, sjølv om slike maskiner ikkje er mitt område. Eg har ein del problem med å få start på dei. Hadde dei hatt sjel, så hadde eg nok hevda at dei ikkje likar meg. Men det er vel helst vankunne frå mi side.
No når klokka nærmar seg 11, har det klårna opp, og temperaturen kryp nedover minus-skalaen.


Det er 2. søndag i advent, og eg legg ut eit til av bileta eg tok med meg heim frå katedralen i Burgos.
Om det høver for dagen?
Tja, eg tykkjer det.
Eg ser glede og forventing i det.
Og er det ikkje nettopp glede og forventing som pregar adventstida?

For det første gler vi oss til jul. Til igjen å feire minne om at Gud var menneske i det vesle barnet i krybba.
For det andre gler vi oss over at han stadig vert fødd på ny i alle som tek imot han.
Og for det tredje - og det er det som har fokuset i teksta i dag - så ser vi med forventing fram mot dagen då han kjem att.

"Då skal dei sjå Menneskesonen koma i skya med stor makt og herlegdom. Men når dette hender, då rett dykk opp og lyft hovudet. For utløysinga dykkar er nær. Sjå på fikentreet og alle andre tre. Når de ser at lauvet sprett, då veit de at sommaren er nær." Luk. 21, 27-30

"Du var og du er og du kommer
med seierens palmer til sist.
Da stiger den evige sommer
av hendene dine, o Krist.
Jerusalem, rop Hosianna!
Ja, syng for den evige bror,
som bor i Oppstandelsens riker
og gjenskaper himmel og jord."
Eivind Skeie.

Glede og forventing - det er adventida sitt stempel.

Vinterkald bygd

"Fager er bygda, og aldri såg eg henne fagrare", sa Gunnar frå Lidarende, i Njåls saga. Så snudde han hesten og reid heim att - og vart brend inne av sine uvener.
(Fager er lia, var vel det Gunnar sa, men eg tek meg fridomen til å omskrive Gunnar sine ord litt)


Eg har ingen vanske med å bruke Gunnar sine ord om at fager er bygda.
Men i desse dagane er ho i kaldaste laget. Og dei fleste som bur her må vere nøgde med sjå at sola er borte for dette året, og vert det til langt ut i januar.
Dei minkar solminutta heime i stova mi og, så derfor rusta eg meg ut med varmedress, bladvottar og hue ned over øyrene, for å auke mi kvote av solminutt denne dagen.

Eg har aldri gått opp den vegen på Mork og Vinjevoll, som Vassdragsvesenet har laga i høve flaumavskjeringskanalen der, så dit gjekk turen i dag.
Ovanfor bøgardane og dyrka marka kom eg opp i sola.
Der var fint å gå. Veltrakka sti vestover til Nausen, tydde på at det er mange som tek turen langs høgspentlinja. Lite snø, men og mykje glatt is som kravde varsame steg til tider.


Også avstikkaren mote bakken til Snøhaugen viste tydelege spor av mange føter.
Sjølv kjende eg på at motbakken kravde sitt. Kondisjonen kunne nok vore betre, men eg kom meg opp utan å ta pausar for å roe ned pulsen.
Då eg dukka over kanten til Snøhaugen, var der ei raudkledd med hund lenger oppe. Ho forsvann då blåkledde eg kom. Så eg fekk rå grunnen åleine, som det står i visa.

Sola hekk alt lavt over fjella i sør. Så Hovdebygda og Dalsfjordfjella i sør låg i det kalde skuggelandet.
Ein halv time seinare stod eg ved heimen og såg siste solstrålane slokne i skaret mellom indre og ytre Hovdeåsen.

Is

Timane med dagslys minkar fort no vi har gått inn i desember.
Her i stova er det 10 dagar att før sola vert borte til 1.januar, og då skriv vi eit nytt årstal.
Derfor kledde eg meg godt på formiddagen, og tok meg ein tur opp gjennom Skorgeurda, opp langs elva til framom Lødeøyane.
Sola var så vidt komen fram om Niven, men opp gjennom urda var det skuggen som rådde.


Etter 2 veker med rundt 10 kuldegrader, rekna eg med at elva var heilt dekt av is.
Der ho hadde brattaste fallet, stemte det. Der var det berre nokre opne hol i isen, her og der.
Og sideelva framom Syrøyane, kom ut av skogen som ein frosen kvit flaum mellom trea og steinane.


Ved Syrøyane, der ho renn stillast, var elva lite tilfrosa. Kanskje var elva for grunn der til at isen fekk legge seg.
Men i bakevjene ved storsteinane, hadde frosten skapte sin eigen mosaikk i elva, av kvit og blank is.


Frosten sitt skulpturarbeid derimot, det fann eg i dei små fossane og stryka.
Sjølv om elvakulpen var open, så var fossen stivna i isen sitt grep. Frosen fast i eit fall av kvit is.


Men og i glasklar, blank is med dei underlegaste former.


Og styrke må det vere i den, der den klorar sine tynne bein fast i steinen. Medan den kraftigare kroppen heng fritt over isflata under. Heng som tre sovande flaggermus av blank is.

Kjekt å kunne ta seg ein tur ut i kulden uten å merke at kroppen ikkje likar det.
Det hadde eg vanskar med under kuldeperioda på etterjulsvinteren i år.
Så sjølv om vandringa i Spania var smertfull til tider, så meiner eg den gjorde meg godt.
Ein heil del av det som eg plagast med før sommaren, kjenner eg lite til etter turen.
Og så frys eg ikkje fingrane av meg lenger heller, takka vere dei tjukke og tova ullvottane som Kaupangerdottera laga meg.
Dette lovar bra for vinteren.
Kanskje kan eg prøve meg på ski også. Når snøen med tida har lagt seg.

Kveldshimmel

Spinkle tonar frå ein einsleg lutt fyller romet der eg sit og ser sørhimmelen endre seg frå den lyse dag til at mørkret sig innover fjell og fjord.
Men enno ei lita stund lyser himmelen blank mellom dei mørkare skyene.

"All støy
skal ende i stillheten

I det ubevegelige
synker bevegeligheten inn
....
Hverken lyd
eller bevegelse i Gud

Bare Guds signum
det evige er hva du ser"

seier Arnold Eidslott i diktet "Om det første".

I dag er det dagen for apostelen Andreas.
Andreas som var Jesus sin første læresvein i fylgje Johannesevangeliet.
Andreas som går til bror sin Simon og seier: "Vi har funne Messias."

Andreas som truleg enda livet på ein X-forma kross ,i år 62 i Patras på Peloponneshalvøya. Hellas.
Men før det rakk han å forkynne evangeliet på nordkysten av Svartehavet, og så langt aust som til Volga.
Legendene seier og at han i år 38 vart biskop i det som då var den vesle byen Bysants ved Bosperusstredet.

Borgund stavkyrkje vart vigd til apostelen Andreas.

Ute har himmelen vorte nattemørk, og dei første stjernene er tende mellom skyene.
Den minkande måneskalken let seg vente endå nokre timar før han dukkar opp mellom stjernene. Det er ikkje mykje lys han har å gi no. Nokre få dagar før han er i ny.
Ein kald kveld og natt er i emning.
Minus 9 grader C viser gradestokken ved kjøkenglaset.

Kva kan høve betre ein slik kveld enn nokre vers frå ein svært gamal kveldssalme, Salme 8.

"Herre, vår Gud, kor herleg ditt namn er over all jorda.
....
Når eg ser din himmel, eit verk av dine fingrar,
månen og stjernene som du har sett der,
kva er då eit menneskebarn at du kjem det i hug,
eit menneskebarn at du tek deg av det?
....
Herre, vår Gud, kor herleg ditt namn er over all jorda!"

Det er i det stille at vi finn Gud, seier dei gamle mystikarane.

Inne i den ovnsvarme stova hjå meg, fyllest romet av dei spinkle tonane frå lutten, over ein siciliansk folketone til "Ave Maris Stella".

Ettertankar (5)

I går kveld var eg på ein mannskveld ute på Kjeldsund. NMS sin leirstad på Søre Sunnmøre.
Det var triveleg. Mange menn samla i dei varme stovene, og god middag fekk vi og.
Potetball med mykje godt til.
Eg var der fordi eg skulle snakke om pilgrim og pilegrimsferder.

I samtalen etter mitt innlegg, fekk eg spørsmål om kva pilegrimsvandringane har gjort med meg.
Det var ikkje så lett å svare på så med ein gong, men lite trudde eg.
Sterkt forankra som eg kjenner meg i oppveksten si vestlands-pietisme.
Men i ettertanken utover kvelden og natta dukka det opp nye tankar.
Lutheranaren i meg har nok endra seg meir enn eg trudde var tilfellet.


Endringane byrja nok år attende.
Studieåra mine på den kyrkjefaglege linja på Distrikshøgskulen i Volda sådde nok den første spiren.
Eit møte med den svenske pinsepastoren Peter Halldorf på eit bispedømemøte på Molde, og lesing av bøkene hans, gjødsla spiren som var sådd.
Det førde meg i kontakt med andre, og eldre, trusretningar og tankar enn dei eg vaks opp i.

Så kom mine første pilegrimsferder. Til Israel og til den gamle keltiske trusverda i Skottland og Northumbria. Iona og Lindisfarne m.m.
Nye og spennande trusverder dukka opp som kravde gransking og innsikt.
Ny gjødsling av det som no hadde vorte ei lita plante.


Dei tre første åra med vandring sørvest gjennom Frankrike og over fjella til Spania, vart eit møte med ei anna, og for meg endå ei ny trusverd.
Den romersk-katolske, som i min vestlandsk-pietistiske oppvekst hadde vore rekna halvvegs som ei vranglære. Kunne dei reknast som skikkelege kristne? Med alle sine heilage som dei tilba og dyrka?

Og eg møtte alle desse heilage. I glasmåleri i kyrkjene. Som heilagbilete over alter. Som skulpturar langs kyrkjeveggane, og langs vegen eg gjekk.
Kven var dei alle desse, og kvifor var dei så veldig tilstades der eg gjekk?

Og spørsmåla dukka opp.
Er her noko som reformasjonsfedrene kasta ut med vaskevatnet?
Ein tradisjon eg som protestant har gått glip av?
Hebrearbrevet talar om fedrene sine vitnemål om tru.
Er det likevel ikkje vantruande tilbeding av menneske/heilage katolikkane driv med, men takk for dei heilage sine vitnemål om tru?
Framleis har nok lutheranaren i meg, vanskar med å be dei heilage gå i forbøn hjå Gud for meg. Slik eg oppfattar at dei romersk-katolske gjer.

Eg er framleis ein lutheranar i sinn og tanke, men vandringane i andre kristne si trusverd, har nok endra meg, og sett sine spor i også mi trusverd.
Vandraren er på vandring, ikkje berre i den synlege verda, men og i trusverda si røyndom.
Kva som ligg og ventar når han er framme ved endt vandring, veit han ikkje.
Men for vandraren ser det ut for at der er ei usynleg hand som syrgjer for at spiren som eingong vart sådd, framleis får sin gjødsel og vokster.

Omstart

Hjå vår eldre brør, jødane, fylgjer det ein åttande festdag etter at Lauvhyttefesten sine sju dagar er over. Det Simchat Thora. Lova sin gledesdag.
I synagogegudstenesta den dagen, les dei det siste stykket av Mosebøkene. Så rullar dei bokrullen saman - og held fram med å lese opninga av bøkene - skapingssoga.
Avslutning - og ein ny start.

I dag feirar kyrkja 1. søndagen i adventstida. Det er også ein slik ny start dag.
Det gamle kyrkjeåret er over. Så vender vi bladet og byrjar på eit nytt kyrkjeår.
Vår start er ikkje som hjå jødane - skapingssoga.
Vårt kyrkjeår opnar med ei førebuingstid for på nytt å ta imot Han som då Guds tid var inne, kom til jord og vart fødd av Maria møy.
Og som symbol på den ventetida tenner vi lys på borda - eit lys denne dagen-. Samt stjerner og 7-arma adventsstakar i vindauga.

Under mi vandring i katedralen i Burgos, kom eg over nokre vakre bilete. På dei fire søndagane framover legg eg ut nokre av dei.


Lyft dykkar hovud, de portar,
ja, lyft dykk, de gamle dører,
så kongen, den herlege, kan dra inn!

Kven er kongen, den herlege?
Det er herren, sterk og mektig,
Herren, den sterke i strid.

Lyft dykkar hovud, de portar,
ja, lyft dykk, de eldgamle dører,
så kongen, den herlege, kan dra inn!

Kven er kongen, den herlege?
Det er Herren, Allhærs Gud.
Han er kongen den herlege.

Salme 24

Frosa elv

Storelva er ho kalla, elva som renn forbi min barndomsheim.
Elv, vil nokon undrande spørje, er dette ei elv?
Det er då berre ein bekk.
Bekk eller elv.
For meg har den alltid vore Storelva.
I tider med mykje regn, fossa ho forbi heimen med mykje vatn og bulder.
Men på ettersommaren. I turketider, når snøen var vekk i fjellet over Nakkane, kunne ho vere nesten tørr.
For det er der oppe på fjellkammen mellom Nivane og Hagekammen, i 900 m. høgd, at ho byrjar vegen sin ned lia mot fjorden.
Først berre som ei lita sildre mellom steinar, gras og lyng. Men nede i skogen vert det etter kvart meir liv i den, der den leitar seg fram mellom tre, einer og grastuer.


Det var til Storelva eg gjekk i går ettermiddag, medan sola framleis hang lavt over Hovdeåsen i sør.


No har vinterkulden gripe tak i den. Og sjølv om vatnet framleis klukkar i opne stryk, er det meste av den dekt av kald og blank is.

Barfrosten pregar lia. Marka under trea er dekt av brunt, frose lauv.
Og i elva har kulden fått lov til å gjere sitt verk med det rennande vatnet, uten å verte hindra av snøen si vernande dyne.
Skulptøren har fått utfalde seg i kalde dagar og netter, og i elva syner han fram resultatet i fantasirikre former.


Den lave vintersola spelar på lag så den speilblanke isen lyser opp i eit gyllent skjer mot det kalde og blå der sola ikkje når.


Formene skifter frå runde former til hengande girlander av små kuler.


Men skulptøren tek og andre midlar til hjelp i sitt arbeid. Kvifor ikkje bruke det brune lauvet som likevel låg her.
Og sola hjelper til med å skape ein lysane vakker skulptur ved den frosne elva.

Kjempekristen?

Er du ein kjempekristen morfar?
Slik spurde eit av mine barnebarn meg etter å ha referert ei lita samtale med læraren sin.
Der hadde han fortalt at eg hadde fungert som prest ei tid, og då hadde læraren spurt om bestefaren hans var ein slik superkristen.
Nei, eg er ikkje ein kjempekristen. Eg er berre ein alminneleg, heilt vanleg, kristen, svara eg.


Den vesle samtala med mitt barnebarn førde meg inn i ein liten refleksjon omkring det å vere kristen, - og kvifor eg er det.
I ei tid då det å kalle seg kristen vert sett på som noko sært. Gjerne synonymt med mørkemenn og fanatiske livsfornektande og gledesdrepande menneske.
Er det ikkje ofte slik vi kristne vert teikna i media, og av trendy personar?

For meg handlar kristendomen om kjærleik.
Og når kjærleiken vert omsett i handling får det eit nytt ord knytt til seg. Det er ”å elske”.
I dagane etter Einar Gelius si bok ”Bibelen og sex” og TV-serien ”Trekant”, er det nesten farleg å sei "kjærleik".
Den siste tida si mediefokus har tydeleg synt at for vår tid er innhaldet av orda kjærleik, og å elske, likt med sex.
Vi kristne vert skulda for å vere sexfiksert. Etter mitt syn er samfunnsdebatten, styrt av media, det mykje meir.
Ikkje kyrkja og dei kristne.
Sjølv om sex er ein del av kjærleiken, så er det berre ein liten del. For kjærleik inneheld så mykje, mykje meir enn det som i dag synest å vere det viktigaste..

Kva legg eg som kristen i det å elske, i kjærleik?
Då må eg til eit språk som har fleire ord for kjærleik. Gresk
På vårt mål har vi berre eit ord for ulike typer kjærleik, sjølv om kjærleikens mål kan vere mangfaldig.
Eit ord som samlar alt frå det banale til det høgverdige.
Frå det egoistisk sexkjøp til den sjølvoppofrande tenesta for andre.


På gresk som er Det nye testamentet sitt språk, har dei fire ord for det.
Fire ord som nok har glidande grenser mellom seg, men som likevel teiknar ulike type kjærleik:
Det er agape, eros, philio og storge, og alle typene for å elske finn ein uttrykt i Bibelen.

Storge er den kjærleiken som vi har til våre born og borneborn. Familiekjærleiken.
Philio er kjærleiken ein har til vener.
Det er i eros at sex er ei vakker gudgitt gåve. Men som alle gode gåver kan også eros forfalle til eit middel for misbruk og fornedring av andre menneske. Det skjer når eros vert ei egoistisk tilfredstilling av eigne lyster.
Eros sin plass, etter mitt syn, er i det nære og private, mellom to som elskar kvarandre. Innananfor trygge rammer, grunna i gjensidig tillit.
Agape derimot er den kjærleiken som er utan krav, den uegoistiske kjærleik som gir utan å kreve noko i gjengjeld.
Det er agapekjærleiken som er kristendomen sitt fremste uttrykk.
Fire type kjærleik, og så det er opp til oss kva vi vil gi dei av rom i våre liv.


Sidan eg ser mitt liv som kristen, som eit liv i teneste for kjærleiken, så er eg ikkje lenger så oppteken av det å verte frelst, eller det å kome til himmelen når dette livet er over.
Frelsa er for meg å ha del i Jesus sin død og oppstode, og å vere døypt inn i hans rike.
Heller ikkje er eg så oppteken av små eller store synder, for Jesus sa at der ei grunnsynd. Og det er når vi ikkje tek imot han og det han har gjort for oss.
Det er Jesus Kristus som er den alt spring ut frå, og alt er underlagt.


Men bodskapen om Guds kjærleik til oss, slik eg les om den i Bibelen, har vorte kjernepunktet for meg som kristen.
Denne kjærleiken frå Gud, som eg og erfarar i mitt liv, den ynskjer eg å omsetje til kjærleik, i møte med mine medmenneske.
Eg greier nok ikkje alltid å få det til. Dessverre både sårar og skuffar eg andre menneske med mine gjerningar og ord. Men eg strevar med at Kristus skal få vinne stadig større rom i meg, og at hans kjærleik til meg skal få strøyme gjennom meg ut til dei eg møter i livet.

Då er eg attende til kvifor eg kallar meg ein kristen.
Og grunnen er personen Jesus frå Nasaret, Maria sin son, som har tittelen Kristus.
Jesus, eller Yeshua som var namnet han fekk, tyder ”Gud frelser”.
Og Kristus, som er den greske varianten av det hebraiske Messias, tyder ”Den salva” – Den som er salva av Gud.
For meg er han Gud. Den eine og sanne Gud.
Barnet som Maria fødde i stallen, som vaks opp i Nasaret, og som leid døden , krossfest, i Jerusalem, men som stod opp frå grava tre dagar seinare – er for meg Gud komen som menneske.
Denne personen har grepe tak i meg, og eg er grepen av han.

Men er det nok for meg å vere grepen av han?
Det fører meg attende til det første eg skreiv, om fylgjene av å vere grepen av Han.
Det som samlar seg i eit ord: Kjærleik.
Kjærleiken frå Gud gjennom Jesus Kristus, - og -
Kjærleiken til Gud og medmenneske.


Derfor er eg ingen kjempekristen. Berre eit heilt vanleg menneske som er grepen av Kristus, og som så langt eg klarer, prøver å leve ut den kjærleiken han har gitt meg, i mitt eige liv.

Kald fjøre

Vegen var frosen og glatt å gå på, så eg byrja tenkje på å snu.
Då ser eg ein snødekt sti ta av ned gjennom skogen mot fjorden.
Den har eg ikkje vandra før, så kvifor ikkje velje den?
Den rimfrosne snøen knasar under føtene mine når eg går over den opne myra.
Men snart opnar skogen seg mot stranda og fjorden.


Der er tett furuskog ned mot fjøra.
Gjennom denne furuskogen buktar stien seg fram mellom furu, einer og blåbærlyng.
Velttrakka og lett å gå.
Her inne mellom trea er skogbotnen fri for snø.
I utkanten, ned mot fjøra, står graset frå sommaren som var.
Gulbrunt, frosent og dekt av kvitt rim.


Men nærare fjøra, utanfor furukronene sitt vern, har den vesle snøen som kom tidlegare, og frosten, lagt graset ned. Skapt det om til eit kvitt teppe ovanfor flomålet.


Går eg nærare ser eg at kulden har skapt snøen om til små rimkrystallar som funklar i sola.


Og heilt nede i flomålet er fjøresteinane gøymde under is.


Og bak det nære, når eg let blikket mitt fange den vide fjorden, ser eg dei kvite fjella lyfte seg mot ein kald og blå vinterhimmel.

Lav sol

Ein månad før vintersolverv.
På veg heim denne formiddagen, ser vi sola henge lavt over Hjørundfjorden.
Medan frostrøyken driv over fjorden i dei få minusgradene. Og heilt sør i inste fjordbotnen, under Hornindalsrokken, ligg skyene lavt mellom fjella

Alterskapet i Ørsta kyrkje. Formidlarane (3)

Det var 11 skip som gjorde turen til Nederlanda i 1515, for å hente den framtidige dronninga av Danmark-Norge til Kjøpenhamn og kong Kristian II.
Og det var eit stort fylgje av mektige menn, både innan kyrkjeleg og verdsleg makt som fylgde med på reisa.

Mellom dei var og norske stormenn. To av dei er namngjevne.
Den eine var den norske erkebiskopen Erik Valkendorf, som rett nok var dansk av fødsel.
Ein nær ven og medarbeidar av kongen, heilt frå før Kristian vart visekonge i Norge. Og det var vel fordi han var ein mann kongen hadde tiltru til, at han vart utnemnd til å sitje på erkebispesetet i Nidaros.
Den andre var Nils Henrikson, herren til Austråt. Gift med fru Inger. Norsk riddar og framståande medlem av det norske riksrådet.
Nils Henrikson åtte Austråt-godset med store eigedomar frå Sunnmøre i sør til Finnmark i nord.

Kanskje var det gjennom erkebiskop Valkendorf at den ille plaga prinsessa, av sjøsjuke og sjelekval, lova Gud fem alterskap til sitt nye heimland, som ei takk om Han førde skipet og henne velberga i hamn. Frelst frå storm og rasande bylgjer.

Erkebispesetet hadde gode kontakter til bankier Otto i Amsterdam, og i 1517 er erkebiskopen på vitjing hos Otto.
I 1520 er det kannik Hans Reiffs frå Nidaros som reiser til Amsterdam.
Er det for å hente dronning Elisabet sitt Gudsløfte, dei fem alterskapa, kanniken tek turen?
Det synest å vere på denne tida at alterskapa vert å finne i dei fem kyrkjene som fekk del i dronninga si gåve.

Kvifor desse fem kyrkjene?
Det teier soga om, men fire av dei ligg i det dåverande Nidaros bispedøme, og alle ligg på øyar som var sentrale i bispestolen sitt innkome av fisketiend.
Den femte, Ørsta, har ikkje det tilknytingspunktet, så kanskje er det riddaren på Austråt som er inne i valet av kyrkje her. Sidan han var ein stor jordeigar på Sunnmøre.


Kvifor Ørsta?
Det kan ha samanhang med skapa si utforming.
Dei fire frå Grip og nordover er alle skap som er smykka med heilage menn og kvinner.
Medan Ørstaskapet skil seg ut. Skikkelsane er grovare utførde, og motivet i skapet og på dørene innvendig er frå langfredag. Medan dørene utvendig syner engelen Gabriel si vitjing hos den pur unge Maria.
Hovedmotivet inne i skapet er krossen og krossfestinga.
Vart Ørsta vald fordi stavkyrkja var vigsla til krossen, slik det gamle namnet "Korskirke i Ærst" kan tyde på?

Alterskapet i Ørsta kyrkje, Prinsessa (2)

Kven var ho, prinsessa i fortellinga eg høyrde i min barndom?
Ho som gav alterskapet i Ørsta kyrkje, og fire andre skap i tillegg.
Sidan det i tilknyting til alterskapa i Grip, Leka, Røst og Hadsel kyrkjer, har vorte fortalt liknande fortellingar, kan det ikkje berre vere eventyr. Der må vere ei kjerne av sanning i den.
Så kven var ho denne kvinna?

Dei som har granska soga, har stansa ved ei høgætta ung kvinne som i det aktuelle tidsromet gjorde ei sjøreise.
Og då må vi til Flandern i Nederlandene.
I byen Mechelen budde Isabella av Habsburg, i fostring hos si farsyster Margrete.

Isabella av Burgund som ho og vart kalla etter si morsætt, var dotter av det Castillianske regentparet Johanne og Fillip I. Men då faren døydde i 1506 kom ho og syskjena til si tante.
Farfaren var den tysk-romerske keisaren Maxmillian I.
To av hennar brør vart tysk-romersk keisarar under namna Karl V og Ferdinand I.
Så det er ei kvinne frå ei høgætta og mektig familie i Europa, Habsburgarslekta, det her er snakk om.


Isabella vart fødd i Brussel, 18.juli 1501, og er når denne soga tek til, ei ung jente på 13 år.

I Kjøpenhamn sit kong Kristian II med si elskarinne Dyveke frå Bergen. Men ein konge må ha ei dronning av edelt blod. Det er maktpolitikk inne i biletet.
Og valet fell på den unge Isabella, og ho må godta valet av den 20 år eldre Kristian som ektefelle.

I 1514 vart ho vigd til sin konge i Brussel. Han møtte ikkje opp i vigsla, så det vart ved Kristian sin utsende stedfortredar.
Og ho tok då det danske namnet Elisabet.
I juni 1515 vart ho henta av eit stort fylgje med danske og norske stormenn, for å sigle over havet til sitt nye land, kongeriket Danmark-Norge.

Det vart ei stormfull reise, og dei rundbotna koggane låg ikkje rolege i sjøen under storm.
Då ferda kom i hamn i Skagen ville ikkje den sjøsjuke Elisabet reise vidare med båt, men dra vidare over land.
Men ho vart overtala til å halde fram sjøvegen.
Været var ikkje betre under resten av reisa fram til Kjøpenhamn, så det var ei halvdød prinsesse som steig iland og møtte sin ektemann, kong Kristian II, den 4.august.
Men det vart ingen storslagen mottaking i byen, for under inntoget braut det ut eit kraftigt regnskyll som øydelagde festtoget gjennom gatene fram til slottet.

Søndag 12.august 1515 vart ekteskapet med Kristian II stadfesta, og ho vart dronning av Danmark-Norge.
Ho fekk eit stormfullt liv. Då Kristian II vart landsforvist av den danske adelen i 1523, fylgde ho kongen attende til Nederlanda, der ho døydde i Gent 19.januar 1526.


Kva knyter henne til dei fem alterskapa, og særleg det i Ørsta kyrkje?
Fortellingane som har levd i tilknyting til skapa, og at der er tlknytingspunkt frå fortellingane og til soga om den unge Isabella / Elisabeth.
Eine døra på alterskapet i Ørsta. På døra som syner Maria under vitjinga av engelen Gabriel, ligg der eit våpenskjold på ei pute. Og dette våpenskjoldet har slekta Habsburg sine fargar, raudt med kvit bjelke.

Alterskapet i Ørsta kyrkje, Vitjinga (1)

I min barndom høyrde eg fortellinga om prinsessa som under ei reise på havet, kom ut for storm.
Skipet vart kasta opp og ned i dei store bylgjene, og det var då ho, sjøsjuk og redd for at båten skulle gå under, lova å gi fem alterskap til kyrja om ho kom velberga til land.

Når far min tok meg med til gudsteneste, såg eg det eine av alterskapa innfelt i altertavla framme i koret.
Medan dørene som høyrde til, hekk på veggen ved sida av døra inn til sakrestiet.

Eg var tenåring då altertavla vart teken ned, og i staden fekk det gamle alterskapet igjen dørene sine, og vart sett opp på sin rette plass, på alteret.
Men kva er soga til dette gamle alterskapet frå omlag 1520?


Ragnvald E. Aas fortel i ein artikkel i Årskrift for Nordmøre historielag (1971) at i 1950 kom ein hollandsk professor i kunsthistorie til Ørsta. Han kom på grunn av alterskapet.
Sokneprest Johan Julseth fylgde professoren til kyrkja, og Julseth fortalde seinare at gjesten vart ståande lenge framfor alteret, før han kleiv opp på alterbordet og der vart ståande på kne, som i tilbeding, framfor alterskapet.
Etterpå var han som i ekstase, og ville korkje ete eller drikke, men berre snakke om kunstverket.

Seinare kom det spørsmål frå Holland om å få låne alterskapet til riksutstillinga i Amsterdam i 1958.
Og så byrjar snøballen i rulle, og det er mange innan kunsthistorie som har hatt sine meiningar om skapet, og kva, kven, som er årsaka til at det hamna i den dåverande stavkyrkja, Korskyrkja i Ørsta.

På biletet, teke av fotograf Olav Lystad, står sokneprest Johan Julseth framfor altertavla der alterskapet er innfelt som den øverste delen.

Ettertankar (4)

Turisten tek alltid med seg noko heim som ber med seg minne om turen.
Slik også med pilegrimen / vandraren. Men for dei spelar omfang og vekt på suveniren med i valet, sidan han har alt sitt i ein sekk på ryggen.
Derfor må hans minneting helst vere små og lette.
For pilegrimen undervegs til Santiago de Compostela er kamskjelet bortimot obligatorisk. Til å bere på sekken for å fortelje omverda: Eg er ein pilegrim.
Elles vert det gjerne ulike merke til å feste på hattar eller jakker. Små emaljerte merke som fortel noko om kvar ein har vore, og kva veg ein går på.


Dette er ikkje noko nytt.
Også middelalderen sine pilegrimar bar med seg noko heim frå sine vandringar.
Rett etter år 1900 kom det inn eit slikt lite pilegrimsminne til Heiberg sine samlingar i Sogn(Sogn folkemuseum). Funne under golvet i ei gamal kyrkje.
Eg let fantasien gå sine eigne vegar omkring korleis dette merket hamna under golvplankane i den gamle kyrkja.

Det var på 11-1200talet han levde. Pilegrimen.
Pålagd av presten å reise på pilegrimsferd til Santiago de Compostela for å gjere bot.
Det låg nok ei alvorleg handling bak sidan bota var so hard, for det var inga lita reise han gav seg ut på.
På reisa mot sør greidde han å finne båtar som drog leia frå Sogn til Bjørgvin og vidare til England.
Ferda bar så vidare sørover langs Frankarriket og vest til Galisia.
Så var det å ta føtene fatt og vandre opp gjennom fjella til den store kyrkja, og der få knele ved Jakobs grav.

Men så var det heimreisa. Fjella og fjorden i Sogn var så uendeleg langt unna når ein må nytte landevegen heim.
Dagar vart til veker, mange veker, der han gjekk over dei varme slettene i Castilla og inn i Navarra.
Han var ikkje åleine på vegen. Mange einslege pilegrimar og små familier var på vegen. Nokre på veg mot Jakob si grav. Andre var som han, på veg heim.
Vel over fjella valde han den vegen som var kortast gjennom frankarriket og heim. Den som leidde gjennom Limoges.
Han stansa der eit par dagar og kvilte ut. Samstundes nytta han høvet til å be ved Sankt Martial si grav.
Då han gjekk vidare låg der ein liten bronsefigur, dekt av emalje i vakre fargar, i veska hans.

Frå Danmark fekk han vere med ein båt som skulle til Bjørgvin.
Det var tidleg vår då han drog, men det var alt seint på andre året, då han stod i stamnen og såg heimbygda dukka fram bak neset der framme.

Under ei messe i kyrkja, steig han fram til presten og fortalde at no han hadde vore ved Jakobs grav, slik han var pålagd, og presten tok han igjen inn i kyrkjelyden.
Det var då han rette handa fram og la den vesle blå figuren i presten si hand, og bad om at den måtte få sin plass ved alteret.

Mange år etterpå fall den ned på golvet, og i den mørke kyrkja der berre kjarteljosa lyste, kom ein fot bort i den, og den fall ned mellom to golvplankar.
Og der nede, i mørket under golvet i Urnes stavkyrkje, vart den liggande i mange hundre år.



Slik ser han ut den vesle emaljerte bronsefiguren. Laga i Limoges. Ein by på Via Lemovicensis som og går gjennom Vézelay (vert idag rekna som startpunktet på den pilegrimsvegen).
Limoges er, frå middelalderen av, kjent for sine vakre emaljearbeid.

Kven er det?
Er det Sankt Martial i si blå biskopdrakt?

St. Martial vart sendt frå Roma til Limoges midt på 200-talet, og han bygde opp kyrkja der.
I tidleg middelalder vart det skapt legender om at han var ein andre generasjons apostel. Utsend av Peter.
Han var ein av dei 70 som Jesus sende ut, vidare hadde han vore tilstades når Jesus kalla Lasarus ut av grava, under nattverden og då Jesus vende attende til Guds himmel.
Han vart tilskreven fleire under, også vekking av døde med ein stav Peter hadde gitt han.
Grava hans vart i 1960-åra attfunnen i ei krypt under restane av klosterkyrkja.

Ettertankar (3)

Å vandre pilegrimsvegen vert ofte framstilt i eit ”romantisk” lys.
Det er annleis, det er spennande, og ein lærer djupter i seg sjølv som ein ikkje kjende før, vert det sagt.
Og det er nok rett det, men det er ikkje heile sanninga om gi seg ut på ei slik vandring.
Sjølv ikkje for meg berre går nokre få mil kvart år.

Å gå pilegrim hadde nok større konsekvensar for dei som tok ut i middelalderen når vandringane nådde sitt høgdepunkt.
Då var det ikkje var det spennande og annleis ved vandringa som fekk menneske til å ta ut frå det kjende.
Ofte var det ei pålagd botsvandring. Dei var undervegs for å bøte for handlingar som hadde gått galt, gjere bot.
Eller dei gjekk for å søkje lækjedom frå sjukdom og vanhelse for seg eller sine.


Det kunne vere ei farefull ferd. Ikkje alle kom heim att.
Sogene langs vegen fortel om utnytting og liding, fattigdom, sjukdom og død.
Men og om menneske som stilte opp for desse framande vandrarane.
Om fyrstar og kyrkjelege ordenar som bygde hospits, og tilbaud husly og mat til pilegrimane. Og for dei som vart sjuke på vegen, pleie og omsorg.

I våre dagar skulle det ikkje vere forbunde med slike konsekvensar å legge ut på lange pilegrimsvandringar. Vi som har mobiltelefonar i lomma, doktorar og sjukehus tilgjengelege over alt. Hospits, pubar og matbutikkar der vi kan skaffe oss det vi treng.
Kva treng vi då å vere ottesame for?
Og likevel. Pilegrimsvegen krev sine offer også i dag.
Småting som gnagsår, vonde kne og ryggar, magesjuke med meir, lækjer seg sjølv med tida.
Men mest kvart år har vi kome fram på ting som fortel om alvorlegare hendingar.

Ein stad under vandringa i år, var det slått opp plakatar som etterlyste ei kvinne som hadde vorte borte.
Og eg undra meg: Kva hadde hendt henne? Kidnapping, valdtekt, død? Eller hadde ho berre ville bli borte? Kva var hennar skjebne?


Andre hadde byrja på pilegrimsvegen, men den hadde vorte for lang og slitsom. Dei døydde på vegen.
Og attende ved vegen, hadde familie og vener reist enkle minnesmerke som fortalde at her slokna livet for den belgiske vandraren, for den japanske pilegrimen, eller som her; ei skotsk kvinne.
Også i dag krev pilegrimsvegen sine offer.

Nye vandrar kjem på vegen, stansar ei lita stund i andakt, legg ein blomst eller liten stein ved minnet, og går stille vidare.

Ettertankar (2)

Tim Wright er ein britisk teolog. No i ei teologisk stilling på universitetet i St. Andrew i Skotland, men var i fleire år biskop i Durham.
Han fortel i innleinga til boka ”The way of God”, kva tankar om pilegrimsferder som rådde i den reformerte kyrkja då han vaks opp, og til langt inn i 1970/80 åra.


Faren hans var prest , knytt til Lindisfarne, den såkalla Heilage Øya , nord mot Skotlands grense.
Det hende dei var med når han reiste dit, men pilegrimsperspektivet med Det Heilage øya var aldri noko tema på desse turane.
Det var det heller ikkje når dei besøkte andre ”heilage” stadar i Yorkshire og Northumberland. Stadar som Bambourgh, Hexham og Durham.
Stadar som er sterkt knytte til dei store truskjempene innan keltisk kristendom, på austkysten av Storbritannia.
At ein skulle vere noko nærare Gud der, enn heime i si eiga soknekyrkje, eller i bøn ved senga i eigen heim, var aldri ein aktuell tanke.
Tanken om å vere pilegrim til heilage stader var ikkje tilstades i forkynning eller undervising. Ikkje eingong til Israel og Jerusalem.
Der var det Jesu sine ord om at for den truande som tilbad i ånd og sanning, var Gud nærverande alle stader og til alle tider.
Ein trong ikkje å søkje heilage stader der heilage menneske hadde levd for å få denne kontakta med Gud.
For dei evangeliske truande vart den personlege opplevinga av Guds kjærleik og nærver, aktualisert gjennom trua på Jesu Kristus. Gjennom Bibel og bøn, i den kristne fellesskapen og i kallet til å fylgje etter han.


Desse orda hans kjende eg meg att i. Slik opplevde eg og forkynninga i kyrkje og bedehus i min eigen oppvekst og langt inn i vaksne år.
Kanskje endå inn i vår eiga notid.
Pilegrimstanken er nesten fråverande. Det gjeld ordet pilegrim, både i form av ei verkeleg reise, men og i det utvida perspektiv som famnar livet si reise frå vogge til grav, med alle sine utfordingar.
Pilegrimsvandringa sine utfordringar og prøvingar passar ikkje inn i det lyse og lette som vår tid forventar – og krev av forkynninga.
Det utvida pilegrimsperspektivet har eg ei kjensle av var meir tilstades i forkynninga i min ungdom enn i dag. Årsaka var kanskje at då rådde den pietistiske vekkingsforkynninga i kyrkje og bedehus..

Den vaknande interessa for pilegrimsvandringar i dag, har nok fleire grunnvollar.
Mange fortel at Paulo Coellho og Shirley MacLain sine bøker utløyste deira vandring.
Er det media sine forteljingar, og turisten sine behov for opplevingar litt utanom den vanlege straumen, som er drivkrafta bak mange pilegrimar i våre dagar?

Kanskje også mi?

Haustgule lauv

Den kom tidleg snøen denne hausten.
Litt for tidleg for ein del tre og buskar som ikkje hadde felt lauvet sitt endå.


I motlyset frå den lave haustsola lyser det gule lauvet.