Snø

Så snør det igjen.
Rett nok, ikkje så mykje, men nok til at det krevst arbeid med å få den bort frå gang- og garasjevegar.
Og endå meir arbeid når plogen på bilvegen har gjort sitt, og lagt store snøbardar der det nettopp var open veg.


Snø.
Dette stille, kvite som dalar ned og legg ei dyne over hus og mark, over buskar og tre.
Eg må tilstå, at sjølv om eg ikkje er glad i arbeidet med den, så er det vakkert når snøen si kvite dyne legg seg ute.
Kvifor strevar vi slik med å fjerne det?
Om nokre månader renn det vekk sjølv, heilt utan vår hjelp.


Kva seier dei om snø, dei som har evna til å forme ord i rim og vers?
Spranget er stort, også hos dei.
Frå Knut Hamsun, som eg må sei meg samd med når slitet med å fjerne det kvite vert for stort. Eller når det lavar ned i slike mengder at eg ser med uro opp i fjellet, i otte for den kvite fare som kan true både liv og eigedom. Då er sansen for det vakre ved den, på eit lavmål hos meg.


"Jeg liker ikke sne, jeg pines ved synet av den, og min fornuft skjønner intet annet av den enn dens evige og naturstridige idioti."

Olaf Bull derimot, ser det store, kosmiske, perspektivet i vinterens kvite dyne.
"Hva er det å sne?
Hele himmelens vesen,
hele rommets lengsel
stormer ned i det!"


Men danske Helge Rode er nok den av desse tre som vinn mest gjenklang hos meg med sitt vakre, lyriske, ordmåleri om "sne".

Der er ingenting i verden så stille som sne,
når den sagte gennem luften daler,
dæmper dine skridt,
tysser, tysser blidt
på de stemmer,
som for højlydt taler.


Der er ingenting i verden af en renhed som sne,
svanedun fra himlens hvide vinger.
På din hånd et fnug
er som tåredug.
Hvide tanker tyst i dans sig svinger.


Der er ingenting i verden, der kan mildne som sne.
Tys, du lytter, til det tavse klinger.
O, så fin en klang,
sølverklokkesang
inderst inde i dit hjerte ringer.


Denne vinteren har vi vore velsigna med skikkeleg, stabilt vintervær.
Så langt.
Ikkje eit stadig skifte mellom snø, sludd og regn, og med kuling og storm i tillegg.
Og værmeldinga i kveld lova at ei ny , stabil, vinterveke er i kjømda. Berre vi vert ferdige med dette snøværet frå nord som vi har no.

Morgonrode

I går morgon var det denne vakre roden inn over Romsdalsfjella.
Det er ikkje mange stader i Bibelen at vi finn morgonroden nemnt. Endå så vakker den kan vere.

Ein av stadane er Salme 139. I den salmen undrast David (kongen?) kvar han kan røme for å kome undan Guds Ande. Det er ikkje få som prøver på det same, også i vår tid. Men slik Gud er skildra i Bibelen, er ikkje det noko enkel sak. Vi kan nok tru vi klarer det, men eg er redd for at det er vårt bilde av Gud vi rømer frå. Gud er det verre å verte kvitt, for i Han er det vi lever, rører oss og er til.(Ap.gj.17,28)
Den sanninga må også David erkjenne.

Kvar skal eg fare frå din Ande,
kvar skal eg røma frå ditt åsyn?
Fer eg opp til himmelen, så er du der,
og reier eg meg lege i dødsriket,
så er du der og.
Tek eg morgonrodens venger på
og slår meg ned der havet endar.
så fører du meg jamvel der,
di høgre hand ho held meg fast.
Sal 139, 7-10

Unyttige tenarar

På same måten skal de seia: Vi er unyttige tenarar, og har berre gjort det vi skulle. Luk 17,10

John Michelet skriv i nettboka si, at for to år sidan sette han seg på trimsykkelen for å høyre ei radiogudsteneste. Preiketeksta var om dei uverdige tenarane. Han høyrer at presten er ikkje heilt komfortabel med teksta, og etter ei stund forlet den for å ta opp eit anna tema som engasjerar meir.
Michelet sjølv tek etter gudstenesta sin Bibel og les kap 17 hos Lukas.
Og orda han les, syner han ein streng, nesten arrogante Lukas, som brukar ord som byr Michelet imot. Ein herre/tenar situasjon som gjer han kvalm. Tenaren skulle dengt herren og sagt opp stillinga si. Då hadde han vore ein verdig mann.

Unyttige tenarar
Det er nok ikkje berre Michelet som ikkje er heilt komfortable ved Jesus sine ord.
For orda passar vel ikkje inn i vår tids sosial-demokratiske tankegong?
Eg kjenner at heller ikkje eg er heilt komfortabel med dei.
Unyttig.

Eg leiter opp nokre eldre omsettinga for å sjå om der var brukt ord som smakar betre.
I min første Bibel frå 1938 står det: uturvande – unødvendige
I min neste Bibel frå 1978 står det uverdige,
Og altså, no i den siste omsettinga er det brukt - unyttige.
Det er sterkt . Eg hadde gjerne bruke mildare ord.
Det er vel kanskje derfor at ei anna nytestamentutgåver omskriv og mildnar orda:
Vi er berre vanlege, enkle tenarar.

Eg vil gjerne ha litt anerkjenning, -- litt ros for tenesta mi i Guds rike,
Eit lite klapp på hovudet. Flott, Harald, Der var du flink.
Men unyttig – uverdig – unødvendig – gir meg ikkje mykje av det slaget.

Jesus let desse tenarane seie eit ord til; Vi har berre gjort skuldnaden vår.
Det vi er skuldige til å utføre
Vi har berre gjort plikta vår, står det i ei anna omsetting.
Og skuldige -- pliktige -- er vel og ord som vår tid ikkje likar å bruke.
I dag tykkjer eg omkvede er - Eg likar ikkje å vere pliktige noko.
Eg vil vere fri til sjølv å velje kva eg vil.
Eg vil vere min eigen herre med min eigen verdi.
Nei, eg likar ikkje ordet plikt
Det høyre til i ei tid som er forbi.
Eg vil ikkje ha korkje plikt på meg .. eller vere unødvendig
Eg vil realisere meg sjølv .. vere fri og sjølvstendig

Men som Kristustruande kan eg vel ikkje la den til ei kvar tid -- moderne livstolking --- bestemme mi tolking av Jesus sine ord.
Eg bør vel søkje der kjelda er, og ikkje søke ved ein forurensa bekk. Forurensa av vår tid si tidsånd
Så la meg stanse her, og ta eit anna spor vidare.


Dersom eg bladar litt i Lukasevangeliet, så ser eg at denne teksta ikkje seie alt om forholdet mellom Gud / Herren og oss / tenarane
I 12 kap les eg at dei gode og trugne tenarane vert prisa sæle, og at Herren sjølv skal setje dei til bords og gå dei tilhende. Ja han skal setje dei over det han eig.
Og i kap 19 les eg at truskap i det små skal lønast med det som er meir, med det som er større.
Derfor må eg kanskje gå bort frå vår moderne oppfatning av orda uverdig/unyttig og skuldig / plikt.
Eg må søkje andre perspektiv på Jesus sine ord enn mi første kjensle gir meg.

Matteus har ei anna forteljing om vingarden
Ei forteljing om vingardseigaren som hentar sine arbeidarar på torget, heile dagen igjennom. Og når kvelden kjem og løna skal betalast ut, får alle same betaling, uansett kor lang arbeidsdag dei har hatt.
Og kva fortel det meg?
Det betyr vel ikkje at Gud handla urettferdig?

Kanskje fortel det meg at ingen kan gjere seg fortente til Guds nåde?
At nåden vert gitt -- gratis.
Av Hans overflod har vi alle fått. Nåde over nåde, skriv Johannes.
Nåde over nåde.
Der er kjelda som han let meg drikke av.
Ikkje av mi forteneste, heller ikkje som ros for mi teneste i vingarden,
men nåde får eg, nåde over nåde.
Meir enn eg synest eg fortener.
Meir enn eg kan drøyme om.

Nåde at han fant meg
Kjærlighet som vant meg
Nåde at han bar meg til sin fold, --- lyder det i eit songvers.
Der er det eg er – eg som berre er ein uverdig tenar i hans vingard,
For er det ikkje nåde at han også seier til meg: Kom og ver min tenar i vingarden min.
For det å vere ein kristen, det er å vere ein tenar.
Hans tenar
Eg las at på den svenske erkebiskopen, Nathan Söderblom si grav, står orda frå Lukas 17:
När ni har gjort allt som är befalt, då skall ni säga ”Vi är bara ringe tjänare, vi har bara gjort det som vi är skyldiga att göra.”
Skuldige til å gjere -- står det på ein stor kristen hovding si grav.
Vår plikt var det ei omsetting som brukte.
Mi plikt?
Det er mange som kan fortelje betre om kva den plikta inneber enn eg.
Med meg har det vorte mest strev.
Etter eit langt liv, er eg komen ned på grunnfjellet igjen.
Til det eg har funne er kjerna i all teneste.
Til det som eg trur må vere sentrum i alt vingardsarbeid,
kvar i vingarden arbeidet enn vert gjort.
For om ikkje det er sentrum, vert alt berre strev og jag etter vind.

Og då er eg ved det andre store ordet i songverset;
Kjærleik
Om eg talar med mennesketunger og engletunger, men ikkje har kjærleik, då er eg ein ljomande malm eller klingande bjølle.
Om har profetgåver og kjenner alle løyndomar og eig all kunnskap, ja, om eg har all tru så eg kan flytte fjell, men ikkje har kjærleik, då er eg ingen ting.
Og om eg gjev alt eg eig til dei fattige, ja om eg gjev meg sjølv til å brennast, men ikkje har kjærleik, då gagnar det meg ingen ting, skriv Paulus.
Og då er det ikkje mi evne til å gi kjærleik, til å elske, det er snakk om.
Men at eg som har fått del i Hans nåde, hans kjærleik, og at eg er ein spegel som reflekterar den ut til min neste,
Mi store teneste i Hans vingard er å gi vidare Hans kjærleik.
Vere Hans kjærleiks sendebod ut mine sysken på jord.
For det er Han som er min Herre-
Og eg?, - eg er Hans tenarar som tener Han i Hans vingard.
Han sa: Ver i meg, som eg er i dykk. Som greina ikkje kan bera frukt av seg sjølv, men berre når ho er på treet. Så kan ikkje de heller bere frukt utan at de er i meg.
Den som har orda mine og held dei, han er det som elskar meg.
Den som elskar meg, held fast på ordet mitt. Og Far min skal elska han, og vi skal koma til han og ta bustad hjå han.
Og:
Dette er kjærleiken, ikkje at vi har elska Gud, men at Han har elska oss, og sendt Son sin til soning for syndene våre.
Vær i min kjærleik.
Så vert det å vere ein kristen å vere i denne kjærleiken, i denne nåden,
og å gjere skyldnaden sin mot den.
Der er eg berre ein unyttig tenar som gir vidare det eg alt har fått, av plikt mot den same kjærleiken
I dette perspektivet vert teksta ei markert understrekning av at det å få del i Guds herlegdom – det er nåde frå Gud – det er kjærleik frå Gud.
Og berre det.
Ser eg det, då kan eg stemme i med tenarane :
Eg er ein unyttige tenar som berre har gjort det eg skulle,
- og kjenne at det er sant.
For alt er gitt meg av Han som kallar meg til teneste for seg - i Hans vingard

Eit bilete til slutt. I Sjåk er der i dalsidene laga grøfter som leier vatn frå fjellet og ned i den turre dalen. Vassvegar er dei kalla. Deira einaste oppgåve er vere der for at vatnet frå høgda skal kome ned og gjer si gjerning på turre marker. Slik kan eg og sjå mi teneste i Guds vingard. Det er å vere ein open vassveg for at Guds nåde og Guds kjærleik kan renne gjennom meg, renne vidare.

Gamal veg

I gamle dagar, før kvar krok i alle heimar vart avdekt av det elektriske flaumlyset, var det ei tid som vart kalla skumringstimen.
Eg er glad i den stunda mellom dagen og natta, stunda då det skymest i stova. Men desverre har eg lett for å la TV'en erobre den.
Derfor tek eg mi skumringsstund oftast om morgonen, når mørkret må vike for dagen som kjem.
Sidan mi kjære, i motsetning til meg, har si beste stund om kvelden, får eg ofte morgonstunda for meg sjølv.

Kva er det som fasinerar med denne stunda då dagen vaknar?
Når eg sit i mi mørke stove og ser kor morgonen gryr over bygda?
Eg trur det har med freden å gjer.
Med at tankane får reise fritt utan dagen sine krav.
Det er ei stund for refleksjon, men og ei stund då minna får rom.

Og i dag dukka minnet om ein veg opp.
Vindhellavegen i Lærdal.
Vi gjekk der ein haustdag, eldste bror min og eg.
På veg frå fjellet, nedover dalen mot fjorden.
Bratte lier over elva i dalbotnen, og for å kome fram med hest og kjerre, vart det i si tid bygd ein veg over ein ås i dalsida.
På vestsida av åsen opna det seg eit dalsøkk ned mot elva igjen, og her låg den, meisterstykket av ein veg.
Bygd i 1793 med 1:4-25%-stigning, men ombygd i 1843, no med 1:5-20%-stigning, og med heilt opp til 12m høge murar.
Og dette bratte vegstykket var ferdavegen heilt til det vart sprengt ny veg langs elva i 1872.
Eg minnest undringa og tankane som fann meg, medan vi vandra nedover den no grasgrodde, gamle, vegen.
Innanfor stabbesteinane som skulle verne oss mot stupet.



Slitte hjulspor.
Grønn midtrabatt
Stabbesteiner
mot bratte lia.
Historiefortelling.
Jeg vandrer
og tenker mitt.
E.A.

Antonmesse

Primstaven har den 17.januar ein kross som merke for Antonmesse.
I dag skulle eg derfor hatt bilete av soloppgongen over øydemarka mellom Nilen og Raudehavet i Egypt. Det har eg ikkje, derfor vert det raudfarga morgonskyer over fjella langs Langfjorden i Romsdal.

På pilegrimsturen til Skotland i 2002, kom vi første dag til regionen Dumfries og Galloway i sydvest Skotland. Rett før byen Dumfries ligg der ute ved kysten ei lita kyrkje i Ruthwell. Den er delvis bygd for å gi rom for ein gamal angel-saksisk steinkross.
Den kyrkja vart første stogg på vår pilegrimsferd i spora etter dei gamle keltiske heilagmenn og kvinner.


Dei angel-saksiske steinkrossa er nokså like dei frå keltisk område, og er frå om lag same tidsperiode, 500-1000.e.Kr. Men dei angel-saksiske manglar dei keltiske sin ring om krossarmane. Slik krossane på Ørsta kyrkje viser.

I Ruthwellkyrkja er det inne i koret gitt plass for ein slik kross. Den er dekorert med bilete frå Jesu liv, og runeinskrifter med sitat frå eit diktverk om Kristus på krossen. ”The dream of the rood”, truleg av St.Hilda eller St.Caedmon, begge frå Whitby i Northumbria.

Kva har denne steinkrossen med Antonmessa å gjer?
Anton er ei fornorsking av Anthonius, og han var ein koptisk kristen som levde om lag samstundes med, og var ein god ven av Athanasius på 300-talet.
Anthonius er rekna som grunnleggaren av det første klosteret i Egypt si øydemark.

Ein dag vandra han avgarde for å vitje ein annan av øydemarka sine einebuarar, Paulus av Theben. Og medan han var der, kom ein ramn til dei med eit brød i nebbet.
Dette brødet delte dei mellom seg i eit nattverdsmåltid.
Og 400 år seinare vert biletet av dette måltidet, hogge inn i Ruthwell-steinen, som eit av motiva på nordsida av den.


Der er sterke teikn som viser samband mellom Egypt og dei keltiske områda i vest, og Anthonius og ørkenfedrene i Egypt vart inspiratorar til dei keltiske einebuarane som drog ut i si øydemark. Avsidesliggande øyar og skogar var deira ørken, og dei la ut på havet i båtar utan segl og årar, og let vind og straum føre dei til ukjende strender.

Gud viste menn og kvinner i vest vegen, og slik kom dei og til våre kystar. Selja, Kinn og Moster har minne om dei, og langs kysten kan vi enno finne mange gamle steinkrossar som viser sambandet vårt vest over havet.

Vinter på Nesje

Det er ikkje så kaldt i dag. Celsiusgradene ligg omkring null.
Men frå sør-aust, ned gjennom Romsdalen og ut Rødvenfjorden, kjem vinden mot Nesjelandet.

Del er full flo, og bylgjene bryt heilt opp i snøkanten.

Utover Romsdalsfjorden, mot fjella vest om Tresfjorden og Tomrefjorden, er det lite av solglytt å sjå. Men her lenger inne i fjorden skin sola på dei gamle nausta.
Skogkledde Sekken er nærast i sør.

Grenda sin gamle skule har bygda teke over og pussa opp til sitt eige grendahus.
Og langt inne,over skogkledde lier,reiser Stor-Skåla seg.

Over snødekte marker, og inne i skogen, ser eg spora etter elg og rådyr.

Så ligg husa på Nord-Nesje framfor meg i solkledd vinterfred. Mi kjære Bodil sin barndomsheim.

Her på Nord-Nesje vender utsynet og landet seg mot nord. Mot Fannefjorde, Bolsøya og fjella utover mot Moldeheia.

Morgon over Romsdalsfjell

Det lysnar av dag.
Ikkje den klåre morgonen som vi har vorte vant til dei siste to vekene.
Denne morgonen rodnar det i skyene innover Romsdalsfjella.

Britemesse

I går, 11.januar, var det Britemesse.
Dagen har mange namn etter kva område av landet ein er i. Årsaka ligg i at Brite er ei fornorsking av eit namn som lydde framandt for norske øyre.

I 2002 var mine tre medvandrar frå Via Podiensis, og eg, på pilegrimsferd til gamalt norsk land i vest, til det som for lenge sidan vart kalla Sudrøyane. I dag er det Hebridane, på vestkysten av Skotland.
Vi reiste i far til Torbjørg, Nils Eide, sine spor frå 50-talet til ei lita øy der vest.

Vi fylgde ein Bibelselskaps tur med Harald Olsen som guide, til den vesle øya Iona og det gamle klosteret der. Det er no senter for ein komunitet, bygd på gamle keltiske trusverdiar. Øya høyrer til Indre Hebridane.

Til den øya kom St. Columba på 600-talet, etter å ha vorte landsforvist frå Irland. På Iona bygde han eit samfunn av keltiske einebuarmunkar.
Eit par hundre år seinare kom våre landsmenn og herja kysten og øyane, og la området under norsk herredøme.

Den keltiske kyrkjetradisjonen vart seinare tvinga inn i romersk/katolsk kyrkjetradisjon, men den keltiske trusverda overlevde gjennom hundreåra, på vestkysten av Skotland.
Og på 1800-talet vart den gjenoppdaga. Og bøner og vers frå denne trusverda vart samla inn ved ein skotte med namnet Carmichel, og han gav så ut samlinga Carmina Gadelica.

Eg kjøpte denne samlinga av gamle bøner og vers, og der fann eg Brite ofte nemnd. Men då under hennar keltiske namn, Brigid. Vert også skrive som Bride.

Ho gjekk i den keltiske tradisjon inn i ein funksjon som kan falle saman med Maria, men då som Jesu fostermor. Men ho er og nemnd som den gaeliske Maria. Mary of the Gaol.
Ho levde på 400-talet, og hennar foreldre var ein irsk, heidensk, høvding, og ei kristen, pictisk, slave som var døypt av St. Patric.
Brigid grunnla det første nonneklosteret i Irland.
Saman med Patric og Columba er ho Irland skytshelgenar.
Men legendene om henne tek nok også opp i seg gamle, førkristne, druidetradisjonar.

Men at ho også hadde og ein status her i landet, det viser dagen på primstaven. Britemesse.
Hennar merke er ein kross, voven av halm.

Eit bilete

Det hender at eg vert stansa under mine rastlause vandringar på verdsveven.
Ein kveld stansa dette biletet meg.
Eit bilete som inneheld tre motiv, men som likevel handla om det, eller den, same.
Hadde det ikkje vore for den krossfeste, så kunne det vore om at løve og lam eingong skal beite i fred saman. Ein bibelsk visjon om fredriket som skal kome. Eit fredsriket der det vonde av alle variantar er fråverande. Eit fredsrike der ulv og lam skal beite saman, og løva skal ete halm som oksen, som profeten Jesaja skriv.

Men så er den krossfeste også med i biletet, som det sentrale motivet. Løva og lammet er der og fyller ut biletet vårt av han.

I dag hentar sundagen si hovedtekst frå bredden ved Jordan-elva.
Johannes døyparen er aktiv der med omvending og dåp.
Der kjem også Jesus, og Johannes lyfter handa si og peikar på han.
Og slik fell Johannes sine ord der: Sjå der er Guds Lam som ber bort verda si synd. (Joh.1, 29-34)

Bileta Johannes hentar sine ord frå, er kjende for alle som høyrer orda hans der ved Jordanelva.
Det er frå feiringa av Den store forsoningsdagen i tempelet. Då øvstepresten la hendene på hovudet til den utvalde bukken, og slik overførde folket sine synder til dyret før det vart ført bort. Ut i øydemarka og til sin skjebne der.
Men også fortellinga om lamma som gav blodet sitt til frelse for dei førstefødde, siste natta i Egypt. Og dyret som tok Isak sin plass på offeralteret, spelte med i deira minne.

Men løva høyrer og med i biletet av den krossfeste.
Eg har ikkje lest C.S. Lewis sine bøker om Narnia. Men eg har fått med meg at i Narnia, der er løva Aslan konge.
Og eg har skjøna at Lewis, gjennom løva Aslan, har teikna eit bilete av Jesus si gjerning på jord.
Løva er dyra sin konge i mange fortellingar, og løva er brukt som symbol for makt i mange land. Også i vårt land. Vi har løva i vårt eige riksvåpen.
Slik også hos jødane. Løva av Juda er eit av mange kjenneteikn på Guds folk.

I Bibelens siste bok, Johannes openberring (5.5) vert løva av Juda og Lammet (som ein annan stad i boka vert kalla: det slakta. mao Den krossfeste) kobla saman. Der står at ein bokrull skulle opnast i himmelen, men ingen var verdig oppgåva. Då gret Johannes. Men ein av dei eldste for Guds trone seier: Gråt ikkje. For løva av Juda ætt har sigra og kan opne bokrullen. Og då ser Johannes eit lam som står midt for Guds kongsstol. Og lammet får bokrullen og opnar den.

Den krosfeste er løva, kongen den sterke, som kom frå Guds himmel og vart den svake, lammet, som skulle bere bort våre brot og synder.
Slik er løva og lammet med og teiknar biletet av den krossfeste. Løva, kongen den sterke, og lammet som tek den svake sine byrder på seg, smeltar samen i den krossfeste som tek våre brot og synder på seg, og sonar dei ved å døy soningsdøden på eit tre. Fornedringa, forbanninga sitt tre. Og ved det kjøpte oss alle fri.

Sjå, der er Guds Lam som ber bort verda si synd!

Men der er eit framhald. Den krossfeste døydde og vart lagt i grav.
Men han vart ikkje verande i grava. Han braut dødens makt og stod opp til eit nytt liv.

Lewis let også løva Aslan døy, men der er eit framhald. Løva dukkar opp att. Men det er dei som trur som får sjå han først. Etter kvart får alle sjå. Men der er eit skilje mellom dei som trudde og såg, og dei som får sjå og vert nøydde til å tru.

Det skilje, fortel Bibelen, vil også vere tilstades hos oss menneske, når det gjeld den krossfeste, Guds Lam som ber bort verda sin synd.

Den danske etikkfilosofen Knut Løgstrup skriv om tru og tillit som eit av mennesket sine grunnleggande livsytringer.
"Tru er grunnlaget for å sjå, og med det, å kunne leve".
Og
"Det krev truleg meir tru å leve uten tru enn med".

Eg skal hjelpe, eg.

Eg trur du treng litt hjelp her, besta.


Kva med denne, tru?


No byrjar det og ordne seg, trur eg.


Sånn, besta. no er det bra. Ikkje sant.

Eit lys - eller tre?

Primstaven fortel at i dag er St. Knuts dag, Danmark sin skytshelgen, og merket er ein kross.
Men det er ikkje Knut den heilage som har vore i mine tankar siste døgnet.
Og orsaka er lyset Bodil og eg tende i går. Det tredelte lyset, heilagtrekongars lyset.
Kaspar, Melkior og Baltasar sitt lys.
Som det står i det danske: ”Peters jul” (1866) av J. Krohn :
Tre Lys har vi tændte — tænk en Gang!-
for Kongerne, de, som bragte
Jesusbarnet en Julepresent;
vi ved det, for Faer har sagt det.

Heller ikkje er det kongane, sjølv og ein skulle tru det når det trearma lyset er årsaka.
I staden er det Gud. Den treeinige Gud.
Og eg må tilstå det. Gud er ofte i mine tankar.
Eg vert visst aldri ferdig med å undre meg over Han, eller det, eller kva vi no skal kalle – GUD.
Kven Gud er, er det visst ikkje så få meiningar om. Både mellom den alminnelege truande som meg, eller mellom teologane, eller mellom dei som spør: Kva for ein gud?

Det er mange som har tenkt, - og skrive – om Gud.
Men likevel, kven kan fortelle den fulle sanninga om kven eller kva Gud er.
Gudsbiletet vert lett uklart, ute av fokus. Sjølv om kunskapen om Gud ligg open for oss. Både hans usynlege vesen, hans evige kraft og hans guddom kan vi sjå og skjøne av gjerningane hans. Men våre tankar førde oss til det som ingenting er, skriv Paulus i Romarbrevet.



I mi tru openberrar Gud seg som Ein Gud som er Tre, og Tre som er Ein. Slik Han openberrar seg i vår kristne Bibel, som inneheld både GT og NT.
Ein utenkjeleg tanke innan islam. Der er Gud berre Ein. Det seier Koranen.
Det same seier jødedomen. Gud er Ein. Å sei at Gud er tre er meiningslaust og gudsspotting. For som Ein, seier dei, openberrar Han seg i deira Bibel. Som berre inneheld GT.

Spørsmålet om kven Gud er, var det store spørsmålet for dei kristne teologane i dei første århundra av vår tidsrekning.
Det enda med den nikenske trusvedkjenninga, som har sin grunnvoll i det bibelske ordet.
Der heiter det mellom anna:
Vi trur på ein Gud.
Vi trur på ein Herre, Jesus Kristus,
Guds einborne Son, fødd av Faderen før alle tider,
Gud av Gud, ljos av ljos, sann Gud av sann Gud,
fødd, ikkje skapt, av same vesen som Faderen.
Vi trur på Den Heilage Ande,
som er Herre og gjer levande,
som går ut frå Faderen og Sonen,
som vert tilbeden og æra saman med Faderen og Sonen.

Likevel løyste ikkje desse orda alt. For Gud er ikkje lett å sette inn i ein trusformel.
Der kom to store skisma etter Nikea over desse orda. Først vart dei aust-ortodokse råka for sitt gudsbilde, og hamna utanfor det gode selskapet. Så var det dei gresk-ortodokse som ikkje kunne godta romakyrkja sitt ”av same vesen”, og dei to kyrkjene skilde lag over det eine ordet ”vesen”.

Men korleis forklare desse orda?
Kva slags bilete skaper vi oss for å forklare Ein Gud som er tre, og tre som er ein.
Er det i det heile mogeleg for tanken å forstå Gud?
Eller å finne eit enkelt bilete som teiknar den forunderlege samanhangen i Gud?
Mange har nok funne sitt bilete som teiknar samanhangen i den treeinige Gud.

For meg var det det trearma lyset som tende eit enkelt, heilt sikkert for enkelt, bilete.
Men likevel...
Er det eit lys?
Eller er det tre?
Eller er det EIT som er TRE og Tre som er EIT?

Vakjande vinternatt

Det er natt. Kald vinternatt.
Ute, over fjorden, driv frostrøyken og gøymer lysa i Hovdebygda.
Gradstokken utanfor vindauget viser minus 12 grader.
Det er stjerneklårt, men månen er minkande og er ikkje oppe no tidleg på natta.
Først på morgonsida lyser han inn soveromsglaset.


I minnet dukkar eit par vers som mi avlidne tante, Ingebjørg Hovden, skreiv om ei liknande vinternatt. Kanskje sat ho ved stovevindauget sitt og såg utover Hovdevatnet i den stjerneklåre og kalde vinternatta.
"Vakjande vinternatt" kalla ho det.

Draumslørde vinternatt, snøkvit og rein,
bleikgule måne og frostskodde-eim,
stjerner som glimar, glitrar og skjelv,
som logande augo på djupblåe kvelv.
Skogen stend stivna i vinternattsdraum,
tindane kvite i måneskinsflaum.
Grenda ligg søvnsvævd i frostklåre natt,
draumslørde, fredfulle vinternatt!


Draumfagre vinternatt, gjev meg din fred,
styrke og mod send i hjarta mitt ned.
Unn du meg litt av di drøymande ro,
kvile frå dagen trass kulde og snjo.
Kvile og sove frå møder og saknad,
utkvild og vonfull til dagen få vakna.

Trettendag jul

I dag skal vi to tende eit lys med tre armar, for i dag, 6. januar er det 13. dag jul, men og frå gamalt Heilag tre kongars dag. Derfor eit trearma lys.
Men om den 6.januar er den 13.dagen eller den 12. er eit spørsmål om utgangspunkt for tellinga.

Hos oss er det den 13., men i nokre land er det i dag 12.dag jul. For om ein ikkje reknar 1.juledag, 25.desember, med i tellinga, då vert 6.januar den 12. dag jul. Og i England heiter dagen Twelfthday eller Epiphany. Og i Tyskland vert tida mellom juledagen og trettandedagen kalla die Zwölften. (dei tolv)


Som det engelske namnet på dagen, Epiphany, fortel, så har dagen også ein anna bakgrunn en dei tre kongane. Epifania Domini ( Herrens openberring) heitte den på latin, og vart feira til minne om Jesus sin dåp. Og som det vert den framleis feira i dei aust-ortodokse kyrkjene. Hos oss vart den stroken som offentleg helgedag i ei dansk/norsk kyrkjereform i 1770, i lag med fleire andre kyrkjelege helgedagar.

Men eg må og ta med at i dag er det juledag etter den julianske kalendaren, som austkyrkjene fylgjer. Ulikskapen mellom den julianske og vår gregorianske kalendar er 13 dagar. Derfor feirar austkyrkja jul den 6. januar og Trettandagen den 19.januar.

Men hos oss er det dei heilage tre kongar si vitjing hos barnet i Betlehem, som har fokuset på dagen.
Eller var det tre kongar?
Det seier Matteus-evangeliet ingen ting om.
Der er det nokre ”magoi” – magikarar som kjem til Betlehem. Ordet kan tyde på at dei kom frå Persia eller Mesopotamia, og at dei var Zoroaster- prestar.
Korleis vart dei til tre – og kongar?


Mosaikk frå kyrkja Sankta Maria Trastevere i Roma, Italia

Kyrkjefader Origenes (185-254) kom til at dei måtte vere tre på grunn av dei tre gåvene.
Om lag samstundes kom Tertullian til at dei måtte vere kongar, for i Salme 72 står det om at ”kongane i Saba og Seba skal koma med gåver, og kongar frå Tarsus og fjerne strender skal senda skatt til han.” Profeten Jesaia seier noko av det same. (kap.60)


Mosaikk frå 500-talet i basilikaen Sankt Apollinare i Ravenna i Italia

Dei vart tidleg eit motiv i kristen kunst. Alt frå 100-talet finn vi dei i katakombe-fresker.
Og på 500-talet får dei namna sine; Ikkje Kaspar, Jesper og Jonatan som så lett fell oss i munnen, men - Kaspar, Melchior og Baltasar.
Og endeleg: - på 800-talet vart gåvene plassert slik vi kjenner det i dag: Kaspar kom med gull. Baltasar med røykjelse og Melchior med myrra.

Som århundra gjekk vart forteljinga om dei utvikla vidare til den vi har fått oss overlevert.

Men forteljinga om dei tre har meir enn det vi har fått oss fortalt.
Legendene fortel at dei vart døypte i Persia av apostelen Tomas. Og ein av dei bygde ei kyrkje over eit Zororastertempel der. Dei feira jul saman i år 54, og døydde ikkje lenge etter.

Relikviane deira vart funne av den heilage Helena (257-336), keisar Konstatins mor. Ho tok relikviane med attende til Konstantinopel. Men på slutten av 300-talet vart dei flytta til Milano.


Så kom neste fase. Keisar Fredrik Barbarosa si hær erobra Milano i 1158, og det førde til at relikviane hamna i Tyskland og i Kølnerdomen. Der ligg dei framleis i eit flott relikvieskrin av gull.
Men i kyrkja Sankt Eustorgio i Milano ventar framleis ei tom grav på at dei skal kome attende dit.


Det var først når relikviane av Matteus sine ”magoi” kom til Køln att festen til dei Heilage Tre Kongane vaks fram – i Tyskland.

Kald vinter i Kaupanger

Så er dagane hjå familien vår her i Kaupanger over for denne gong.
No ventar heimturen attende til Ørsta. Då kan det høve å ta eit lite augekast attende på mine vandringar gjennom naturen her i Kaupanger. Både i dagslyset og under fullmånen sitt skin.


Vi kom frå snøbyger og litt under null grader på søre luten av Sunnmøre, men det klårna av og vart kaldt då vi kom til Kaupanger. Og om kvelden lyste fullmånen over bygda, nyårskvelden.


Klårværet freista til å prøve fotoapperatet. Sola kom til oppe i liene, men ned i bygda kom ho ikke. Der var lyset blått og kaldt. Og kalde var gradene også, ved den gamle stavkyrkja.


Under takufsene hekk det rader av iskalde juklar.


Og nedanfor kyrkjegarden, på flata ned mot fjorden ligg bygningane rundt tunet på det gamle Kaupanger-godset. Her var det ei "mektig" ætt som rådde grunnen i eldre tider.


Frå ferjekaia ser vi oppover åssidene bak godset og kyrkja, oppover mot byggefeltet i Kaupangeråsen og dalen vestover forbi Vestreim og vidare mot Eidsfjorden og Sogndal. Lengst bak lyser sola på fjella ved Sogndalsdalen.


Vender vi oss mot syd og ser ut opninga av Kaupangervika, ut mellom Amlaholten og Kaupangerholten, så reiser Bleia og Grånosi seg bak det lavare Hausafjellet.


Det er kaldt ute, vinterkaldt. Men inne på museumet er det varmare for frosne kinn og øyrer. Og inne ligg bjørnen som vart skoten i Fjærlandsfjella siste året. Og med gode kontakter kjem vi inn og får nærkontakt med den. Den skal seinare flyttast frå Sogn folkemuseum til Sunnfjord folkemuseum for å gå in i den faste utstillinga der.


Men om det er lunt inne, så er det kaldt ute. Minus 14 grader og kald austanvind. Men sjølv om det er kaldt på fingrane utan vottar, så må det vakre Indre-Sogn tunet i vinterdrakt festast til databrikka. Eit par små nissar har og våga seg ut i vinterdagen.


Sjølv om det er kaldt, bikkjekaldt, ute, så "må" eg likevel ut igjen om kvelden. Fullmånelys over tunet freistar. Sjølv om det ventar forfrosne fingrar og kjakar. Eg er fasinert av lyset i månelyset, og i overgangen frå dag til natt, og omvendt.


Det vart litt i mørkaste laget inne på tunet. Månelys over mørke bygningar vart litt for dunkelt, så eg prøvde meg med litt blitslys attåt månelyset.


Litt lenger borte på museumsområdet ligg to gamle loft, så eg vassa meg veg gjennom snøen fram til dei.
Det var ei oppleving å vandre åleine mellom dei mørke, gamle husa oppe på Vestreim i kulden og måneskinet. Stilt. Ikkje ein lyd å høyre. Jau, ein. Inne på Indre-Sogn-tunet, høyrde ein hane stega mine og opna for ein liten hanegalskonsert ut i kvelden.


Sjølv om fingrane var høveleg valne etter arbeidet med kameraet, var det eit motiv til eg måtte ha med meg. Den gamle kyrkja i bakkane ned mot fjorden.
Kl.22 stod månen høveleg til i nærleiken av kyrkjetårnet, og eg fekk det eg vona på. Men så vart det ikkje meir den kvelden. Kulden hadde bite seg fast både i fingrane mine og i kameraet. Men litt må ein lide for å dyrke sine lyster her i livet.


Valet var mitt, og eg kan ikkje skulde nokon annan enn meg sjølv for naglebitet eg fekk då fingrane skulle tinast til live igjen.
Men det hjelper på mangt å kunne setje seg framfor ein varm ovn, der logane frå bålet lyser varmt ut ovnsdøra mot meg.
"Eld på åren, og sol på eng, gjer mannen fegen og fjåg", heiter det i Håvamål. Dei orda skriv eg gjerne under på.