Stavkyrkja

Det var minusgrader i lufta så eg hadde kledd meg godt til ei gudsteneste i den gamle kyrkja, men inne var det ein god lunk så det varde ikkje lenge før det yste laget måtte av.

Eg er ute i god tid, så eg får høve til å la augene, og tankane, flyge sine eigne vegar før klokkene ringer inn til samling denne søndagen, 900 år etter kyrkja stod nyreist på branntomta etter den som stod her før.
Det var kong Sverre sine menn som i hemn for eit lendmannsdrap, brende ned heile kaupangen og kyrkja. Men det tok ikkje lang tid før ei ny kyrkje reiste seg på branntufta.
Ho fekk nok sine endringar gjennom hundreåra, før ein på 1950-talet byrja å føre den attende til hennar opphavelege utsjånad. Eller så langt det var råd å gå på den vegen, når ho samstundes skulle vere ei soknekyrkje i aktiv bruk.
Og utvendig er det ikkje mykje som skil frå 1200-talet. Tek ein vekk tårn og våpenhus, og bygger svalgangar rundt kyrkja, så har ein 1200-tals kyrkja.

Den gamle i sine slitne skinnklær, stør seg tungt på staven der han stig inn under det lave svalgangstaket og inn mot kyrkjedøra. Over han reiser kyrkja sin endevegg seg høgt mot den lyse vårhimmelen. Det grønkast på bøane her nede ved fjorden. Lenger oppe står furuskogen tett oppover mot åsbrynet. Han tek tak i døra, opnar den og stig inn i det halvmørke kyrkjeromet. Berre nokre små runde gluggar høgt oppe sender litt lys inn i romet der stolpar og band teiknar seg av oppover mot mønet, langt der oppe.
Han stør seg igjen på staven når han stikk fingarene ned i det vigsla vatnet, lyfter dei og teiknar seg med krossen sitt teikn på panne og bringe, medan han formar nokre ord han har lært, og sagt, heilt frå barndomen. Dei er på framandt mål, men presten fortalde han eigong kva dei tydde på sognamål.
Så lyfter han hovudet og rettar augene fram mot koret der framme. Der strålar det gult lys mot han frå dei mange kjertelysa som lyser opp  det vesle romet ved alteret. Presten og hans medhjelparar er alt igang med å messe sine songar på det framande målet. Oppe over korbogen ser han lyset spegle seg i Kvitekrist sin lekam, der han heng, spikra fast på krossen sin.
Den gamle finn seg ein tom plass på benken som strekkjer seg bortover veggen på mannnsida av romet. Legg nevane i kross over staven, bøyer hoved ned mot dei, og vender sinnet oppover mot Kvitekrist der oppe, og mot presten si røyst der framme i det gule lyset.
Om litt vil han mødefullt reise seg og gå fram mot koret. Og når det vert hans tur får han det vesle brødet lagt inn på tunga. Det er lekamen til Kvitekrist dette brødet, hadde presten fortalt han den gongen han full av undring hadde spurt kva det var som var så heilagt med denne vesle brødbiten. Det er lekamen som Kvitekrist gav i døden for alle menneske eingong, også for deg Iver, hadde presten sagt då.
Så er messa over. Dei sløkkjer lysa der framme, og kyrkjeromet ligg igjen i halvmørke. Han reiser seg tungt på staven, vender seg mot alteret der framme. Teiknar seg endå ein gong med krossteiknet før han legg handa på dørklinka og stig ut over dørstokken. Ut i vårsola . Ut på kyrkjevollen med sitt vårgrøne gras.

Så kom reformasjonen, og nokre få tiår seinare er kyrkjeromet endra, for no er det luthersk skikk som råder. Her er kome inn benkar som kyrkjelyden sit på under gudstenesta. På alteret er der kome ei altertavle med bilete av den krossfeste, og øvst oppe på den ser dei den sigrande Kristus kome på skya.
Her er kome preikestol som presten skulle nytte når han forkynner. Ikkje på sognemål slik kyrkjelyden talar seg mellom, men på kongens mål, dansk.
Endå nokre tiår seinare er Kristus på krossen borte frå plassen sin over korbogen. Det same er Maria Møy og andre heilage menn og kvinner som var tilstades i kyrkjeromet. I staden har to store minnetavler fått plass inne i kyrkjeromet. Den eine for ein prest og hans familie.  Og over koropninga der Kristus før hang, heng den andre. Der har herren til Kaupangergodset sikra seg sin plass, han som utrusta kyrkje med dette nye inventaret. Og på sideveggane er der komne blyglasvindauge som slepper dagslyset inn i kyrkjeromet. Og på veggane er der roser og andre målingar som pyntar opp romet.
Årtier seinare er og svalgangen rundt kyrkja borte, men den har fått tårn og våpenhus.
Og i gudstenesta er det Ordet og salmesong som råder grunnen, og den vert nok opplevd lang når gudstenestemålet sogningen høyrer er framandt mål, overklassa sitt mål, dansk.

900 år er lang tid. Kyrkja har sett tidene skifte. Det har sett bygdefolket, både dei kondisjonerte og småkårsfolket fylle kyrkjeromet i sorg, og i glede. Etter 800 år byrja folket sitt mål å høyrast frå kor og preikestol.

Denne siste januarsundagen sit ein eldre mann i ein av benkane og let auge og tankar vandre før klokkene ringer inn gudstenestetimen. Og målet til han som leier gudstenesta er det lokale bygdemålet. Gudstenesteboka har han lagt bort, istaden nyttar han eit lite databrett. Og som presten i katolsk tid hadde sine korgutar, har og denne sine unge hjelparar. Bygda sine 5-klassingar skal få kvart sitt nytestament, og dei deltek i dei ulike ledda i gudstenesta.
Den gamle frå 2013 tenkjer på kva kyrkja har opplevd av ytre endringar i sine 900 år, men sannleg har ho og opplevd store endringar i gudstenesteuttrykket i dei åra ho har stått her på kyrkjevollen i Kaupanger 

.