Onsdag i den stille veka

Betania. Ein dag for snart 2000 år sidan.
Byen ligg på austsida av Oljeberget, med utsyn mot øydemarka nedover mot Jordandalen.
På andre sida av Jordandalen reiser fjella i Moab seg.
Her var det Jesus kalla Lasarus ut av grava.
Og den hendinga kling igjen i namnet på byen i dag. El-Azarije. Lasarusbyen.
Men Betania tyder fikenbyen.


Det er to dagar att til usyrdebrødhelga som opnar påskefeiringa.
Med andre ord er det den 12 dagen i Nisan månad.
Etter konfrontasjonane inne på tempelplassen tek Jesus det med ro hos sine vener i Betania.
Og Simon den spedalske (er det ein som har vorte lækt av Jesus?) lagar til fest i heimen sin.
Framleis er det blå himmel over Jesus og venene hans.

Ei kvinne kjem inn.
Ei rik kvinne, for ho har med seg ei lita alabastkrukke, full av ekte og svært dyr nardussalve.
Ein i selskapet set verdien til 300 denarar. Det var omlag ei årsløn for ein mann på den tida.

Så hender det uventa.
Kvinna går bort til der Jesus ligg ved bordet.
Opnar krukka og slår salven ut over Jesus sitt hovud, så salven renn nedover hår og skjegg.
Det høyrest arge protestar rundt bordet, men Jesus seier. "Lat henne vere! Kvifor er de leie mot henne? Ho har gjort ei god gjerning mot meg. Ho har på førehand salva meg til gravferda mi."

Kvinna er ikkje nemd ved namn hos Markus eller Matteus, men Johannes skriv at det var Maria, syster til Lasarus som salva Jesus i Betania.

I bibelsk tid var det berre kongar og øvsteprestar, som ved innsettinga til sine tenester, vart salva på denne måten.
Kongane ved at salven vart slegen i ein ring rundt hovudet, i form av ein krans - ein sigerskrans.
For øvsteprestane vart salven slegen ut over hovudet i form av ein kross.
I same form som den hebraiske bokstane tav, eller den greske chi.
Første bokstav i Christos. Og Kristus - og Messias - tyder den salva.

Skal tru om kvinna slo salven over Jesus sitt hovud både som ein krans og ein kross?
Vart han salva både til konge og øvsteprest denne dagen, to dagar før påske, i Simon den spedalske sitt hus?

Der er to Betania i Jesus sitt liv. Johannes skriv at han vart døypt i Betania, aust om Jordan. Og her vert han salva i Betania, aust om Oljeberget.
Der er ei Maria som føder han til jorda, og her er ei Maria som salvar han til hans Kristus-gjerning.


Men det er ikkje berre fest denne dagen.
Judas er i kontakt med prestane.
Mørke skyer er i ferd med å samle seg.

Tysdag i den stille veka.

På vegen attende til nordvestlandet i går, møtte vi den kvite nedbøra når vi kom til Nordfjord.
Så var vi attende i vinterlandet igjen, etter nokre dagar i eit vårleg landskap.
Eg måler framleis 35 cm snø på mitt faste målepunkt.
Men i natt lyste månen inn i senga til meg, og morgonen kom med sol frå blå himmel.


Det var det nok og i Jerusalem, den påskehelga for snart 2000 år sidan.
Lys frå ein full måne om natta, og sol frå klår himmel om dagen.

På den jødiske kalendaren startar kvar månad med nymånen.
Og sidan den første påska i Egypt skjedde ved fullmåne den 14.nisan, kjem alle jødiske påsker på den datoen, som er i dag.
Det var ved kyrkjemøtet i Nikea (år 325) at kyrkja fann det "fornuftig" å flytte påskedag til første søndag etter første fullmåne etter vårjamndøger. Ved det skilde den jødiske og den kristne påska lag.
Derfor er det ikkje påskedag i dag, men tysdag i den stille veka.



For Jesus vart det (ifylgje Markus) ein dag prega av diskusjonar med dei skriftlærde inne på tempelplassen.
Dei skriftlærde prøvde å sette han fast, fange han med ord.
Og eg sit att med nokre spørsmål eg ikkje heilt klarer å gi svaret på.
Det eine er frå diskusjonen om det er rett å svare skatt til okupasjonsmakta, romarane.
Då seier Jesus: Gi keisaren det som er keisaren sitt, og Gud det som er Gud sitt.
Det andre kjem i ein diskusjon om lova, og Jesus vert utfordra til å kome med sitt syn på kva som er det største bodet. Han svarar med Moses si samanfatning av alle boda: Du skal elske Herren, din Gud, av heile ditt hjarte og av heile di sjel og av alt ditt vit og av all di makt. Og du skal elske nesten din som deg sjølv.
To, eller tre, vegvisarar for livet gir han. Men kva betyr det når eg skal fylle orda hans med levd liv i min kvardag?

Mandag i den stille veka

I går feira vi Jesus sitt store inntog i Jerusalem. Hylla med palmegreiner og hurrarop av ei stor folkemengde.
I dag er det mandag i den stille veka fram mot påskehelga.
Kva skjedde i Jerusalem denne dagen?
Det mest kjende er at Jesus rydda tempelplassen for salgsbord, og dreiv kremmarane ut.
Men hos Markus står der ei lita episode til frå denne dagen.
Og eg undrar meg.
Kva er grunnen til at Jesus reagerar som han gjer då?
Greit at han var svolten.
Men?
Han burde vite at det ikkje var tida for fiken.
At han ikkje ville finne fiken på treet.
Så kvifor gjekk han omvegen om treet?
Og kvifor vart han irritert og bannlyste treet då han ikkje fann fiken på det?
Markus gir eit mogeleg svar, men er det heile sanninga.
Kjem sinnet ved fikentreet og oppstyret på tempelplassen på grunn av av ei underliggande uro for det som venter nokre dagar framme?
Eg undrast.

Så er vitjinga i Sogn over for denne gong.
I dag går ferda mot nord igjen.
Skal tru om snøen har tina bort på desse dagane?
Så takk for oss for denne gong.


Kva tenkje du på, vesle jente?
Er det bror din, bak stolen, som er i tankane dine?

Stedje kyrkje

Eg har sett den mange gonger no, Stedje kyrkje.
Når eg har kome ned til Sogndal langs elva frå Sogndalsdalen, og passert Sogndal stadion, så ligg ho der på andre sida av elva.
Ope og fritt, raud i fargen, står ho oppe på ein bakke..
I dag har eg for første gong vore inne i henne.
På palmesøndagsgudsteneste. Sprell levande gudsteneste var det kalla.


Opphaveleg låg der ei stavkyrkje frå 1180-åra oppe på Stedjebakken.
På eit gamalt måleri av tyskaren Aschenbach får ein eit inntrykk av korleis kyrkja såg ut.
Men i 1800-talet si kulturvandalisme, då så mange gamle stavkyrkjer vart borte, fekk også kyrkja på Stedje den skjebnen.
Stavkyrkja vart reven, og det vart i 1867 reist ei ny og større, og for si tid, moderne langkyrkje.


Det er alltid spanande å kome inn i ei, for meg, ukjend kyrkje.
Eg har nok skapt meg eit bilete av korleis det ser ut, kva fargar den har, og korleis korpartiet er.
Som regel stemmer ikkje mitt indre bilete.
Og det gjorde det heller ikkje i Stedje kyrkje.
Kyrkja var veldig enkel, med veggar og tak i naturfarga panel. Og med to rader små vindauge høgt oppe på veggane.
Det var einast koret som braut litt det enkle, og då ved altertavla og nokre glasmåleri på vindaugo høgt oppe.

Morgon

Det er morgon.
Frå aust, over fjella, kjem den nye dagen og nattemørkret må vike.
Det lysnar over fjell og fjordlandet.
Men himmelen er framleis grå over dei kvite fjelltoppane.
Nede, over fjorden, ligg morgonskodda og gøymer landskapet.

Frå ein skorstein stig ei tynn røyksøyle opp.
Så har dei elda i omnen der for å ta bort morgonkulden i stova.
Bygda er i ferd med å vakne.

Det er laurdag morgon.
I dag er det lite som hastar.
Det er stille utanfor husa og etter vegane.
Dei fleste tek seg god tid ved frukostbordet.
Ute rår morgonfreden i bygda mellom fjella.

Vinter og vår

Mi kjære og eg har flytta oss 18 mil lenger sør.
Det er framleis fjell rundt oss, men dei er høgre enn heime.
Men den største forskjela er at her manglar snøen.
Heime ligg den halvmeter djup, heilt ned i fjøresteinane.
Her er det snøfrie marker og vår.

Då dagen rann heime var det sol, og lokalradioen melde om glatte vegar og oppfordra til varsam køyring.
Men då vi tok fatt på reisa sørover var det fine og tørre vegar.
Alt når vi kom til Nordfjord såg vi at snødjupna var nok ein god del mindre enn heime.
Og når vi kom til Breimsbygda var det grøne marker som møtte oss.


På Bergheimsvatnet, fremst i Breimsdalen, var isen i ferd med å sleppe taket, og Eggenipa spegla seg i det opne vatnet.


Vel igjennom Våtedalen møtte vi vinteren att i Jølster.
På og ved Jølstervatnet var det ikkje mange vårteikn å sjå.
Dei snødekte markene fylgde oss gjennom Fjærland og ned Sogndalsdalen.
Også sola vart borte når vi kom til Sunnfjord, og i Sogn byrja vi sjå nedbør i vest.


For andre gong i dag møtte våren oss då kom ned til Sognefjorden.
Og her Kaupangerbygda er det snøfritt langt oppover liene.
Sjølv Amlaholten på vel 500 meter er mest utan snø.

Så på den atten mil lange køyreturen vår, opplevde vi vinteren gå over i vår to gonger.

Kvite vårteikn

Vakna til ein grå dag med småregn over bygda
Skyene ligg heilt ned på fjelltoppane, og lenger nede, mellom fjella heng det skoddeflak.
Temperaturen er ikkje av dei høgste, berre opp mot +3 grader.
Men likevel. Trass i ein gråkald dag.
Det går mot vår.
Teikna på det byrjar å syne seg.
På ein snøber plass, mellom visne planterestar frå ifjor, står ei frodig, grøn tue med kvite vårteikn.
Snøklokker.
Dette året sine første blomar.


Då regnet vaska vekk snøen,
stod snøklokka kvit og klar.
Fullkomen grøn rundt kanten,
vårtankar til meg bar.

I vekene under snøen,
skjedde eit under på ny.
Lyset gav snøklokka vokster.
Snøen gav vern og ly.

Ho ynskte nok sol og mildver,
og jord som var varm og god.
Likevel vaks ho mot våren.
Likevel måtte ho gro.

Spor

I går feira kyrkja minnet om at Maria fekk vitjing av engelen Gabriel.
Ho skulle føde ein son som var av Gud. Og som var Gud.
Det måtte vere ei skremande melding å få for ei ung jente.
Men ni månader seinare fødde ho guten.
Og det vart ein gut som med sitt korte liv - 33 år - har sett spor etter seg.

Den svenske forfattaren Wilhelm Moberg skreiv ei bok med tittelen ; Din stund på jorden.
Den også handla om spor.
Kva spor vi set i livet.
Eller kva spor livet set i oss.

Det stod eit lite vers i Vårt Land.
"Jeg reiser i tid, jeg reiser forbi
Før er nå og nå er før
Før var jeg der, nå er jeg her
Gammel tid er nå ny, men den nye tid ei er forbi.
Jeg reiser i tid, jeg reiser forbi"

Det står ikkje til å nekte for.
Eg er komen inn i den siste fjerdelen av livet mitt.
Eg reiser i tid, eg reiser forbi.
Kva tid mitt timeglas renn ut, ligg i Guds hand.
Men eg merkar at eg ser meg oftare attende enn før.
Ser attende på mi stund på jorden.

Og undrar meg.
Korleis er spora etter mi livsvandring?
Eller det vanskelegare: Korleis ser andre spora mine?



Som ein ser av tidlegare bilete, har vi fora småfuglar i vinter.
Dei har og vandra i snøen utanfor verandadøra, og sett etter seg spor. Små spor etter sårbare fugleføter.
Men ein dag var der også andre og større spor.
Spor etter mine nakne føter ved sida av spora av fuglane.

Nakne føter i kald snø er veike spor, sårbare spor.
Det er ikkje spor med makt og kraft i seg.


Det vitnar støvelspora om. Tunge og kraftige tek dei ikkje hensyn til dei veikare, mjukare spora som andre føter hadde sett.

Mi stund på jorda.
Når mi tid er over.
Korleis vert mine spor opplevd av dei rundt meg?
Er det tunge støvelspor, eller varsame spor som av naken fot?

Bibelen fortel meg at Barnet som Maria fødde, og hans Far, Gud, også har interesse av kva spor eg set medan eg reiser gjennom mi tid.

Maria's bodskapsdag

På morgonen var det tendensar til sol og blå himmel over bygda.
Sidan klårna det heilt av.
Skulle ha nytta høvet til ein skitur ut i naturen, men eg må nok la det vere.
Eg har nokre dagar merkar etterverknadane frå trappefallet mitt, så eg tek det med ro i solveggen heime, og nyt synet av snø- og solkledde fjell.


Om fire dagar er det Marimesse, og ni månader til jul.
Ho var ikkje så mykje tilstades, Maria, i den vestlandske kristendomen eg vaks opp i. Det er vel først i dei seinare åra at ho har tatt eit steg fram i lyset hos meg.

Under vandringa i Frankrike såg eg at i katolsk kristendom er ho framme i lyset på heilt annan måte enn hos oss.
Så langt framme at eg ryggar attende for deler av deira Mariadyrking.


Himmeldronninga, Maria himmelfart med meir, har eg problem med å svelge.

Truleg var ho mykje meir i fokus her i landet og, før reformasjonen.
Alle Maria-namna på blomar og liknande, kan tyde på det.

Men eg tykkjer det er bra at ho stig fram igjen.
Både som Mater Dei (Guds mor) og Mater dolorosa (smertens mor).


Og det er som Mater Dei ho kjem til oss på Marimesse.
Ungjenta frå Nasaret som får vitjing frå Gud.
Engelen Gabriel fortel henne at ho skal bere fram og føde ein son.
Og at det ikkje er Josef som ho er trulova med, men Gud, gjennom sin Ande, som skal gjer henne svanger.
Det er Gud som tek bustad i fosteret i hennar livmor.
Inkarnasjon er eit "fint" ord for underet som hender med Maria, og som gjer at barnet ho føder ni månader seinare, er både Gud og menneske.

Forstår eg det?
Nei.
Men treng eg forstå det?
Det får lov å vere eit stort Gud under og mysterium for meg.
Så får andre tru, og sei, at det berre er ei myte..
Men utan inkarnasjonsunderet, fell også påska sin glade bodskap bort. Og med det heile den kristne trua sitt grunnlag.

Lys

Strålar av lys på ein gråkald dag.

Süd-Tirol

Det er ein kjøleg vårdag i april når vi køyrer nordaustover eit dalføre som går frå Gardasjøen og opp mot Syd-Tirol.
I starten er dalen open og vid, men den vert trongare etter kvart som liene går over til bratte fjell.
Oppover liene, der jorda er dyrkbar, ligg landsbyane tett, og alle har eit kyrkjetårn ragande opp mellom husa. Og på bergknattane ligg det borg etter borg oppover dalen. Og vinhagane ser vi mange av.

Denne alpedelen av Italia, hadde tysk og ladinsk befolkning og høyrde til under Austerrike, men vart overført til Italia etter første verdskrigen.
Mussolini sette igang ei tvangs-italisering, (tysk og ladinsk vart forbode) og flytting av sør-italienarar til landsdelen.
I dag bur er det 25% italienarar der, mot 2-3% før 1920. Men landsdelen har i dag ei viss grad av sjølvstende.

På vegen køyrer vi forbi byen Trient (Trento), kjend for kyrkjekonsilet frå 1545-63, då romarkyrkja vedtok tiltak mot reformasjonsbylgja i Europa.

Lenger oppe i dalen, der den deler seg i to dalar vidare mot nord, ligg byen Bozen (Bolzano)


Vi skulle møte ein gamal mann der, men han var heller fåmælt av seg.
Og det var ikkje til undrast over, så gamal som han er.


Eg hugsar det var ein del åtgaum då han dukka fram av isen i 1991.
Kva var dette?
Var det ei nyare ulukke som fekk si løysing, eller?
Kleda hans tydde på ei langt eldre datering.
I dag seier forskarane (han har vore utsett for mange og grundige granskingar) at ismannen Ötzi truleg vart jaga i døden, og at dødsårsaka var ei eller fleire piltreff.
No ligg han i ei glaskiste i Bozen. Ei kiste der temperaturen er helden konstant på minus 6 grader, for å hindre at han skal gå i oppløysing.
Ein liten, innskrumpa og tørr mann, som plutseleg dukka fram av isen høgt oppe i fjella, 5300 år etter at han døydde.
Ötzi var ein liten mann,158 cm høg, og døydde omlag 46 år gamal.


I Syd-Tirol er der nokre underlege fjellformasjonar. Eg har lenge drøymt om å kome i nærkontakt med dei. Ikkje minst fordi der skal vere nokre flotte og spennande vandrarruter i dei.
Eg fekk ikkje den nærkontakta i 2006, men eg fekk eit glimt av dei, langt borte i det fjerne. Og det glimtet fekk eg høgt oppe i liene nord for Bozen.
Kanskje får eg eingong oppleve å kome heilt inn til Dolomittane og vandre på stiane mellom fjella. Men i grunnen seier alderen min at det er lite truleg.

Her, langt oppe i liene i Syd-Tirol såg eg for første gong den katolske tradisjonen med dei 12 meditasjonsstasjonane omkring Jesu liding og død, ute i naturen.


Det er litt underleg å sjå slike offentlege uttrykk for ei tru, ute i det fri, når det her i vårt vesle hjørne av verda, kjem til uttrykk ei nærast hysterisk redsle for alt som smakar av tru. Slike uttrykk må fjernast og forbydast vert det kravt.
Eg minnast og alle trussymbol eg såg lang vandringsvegane i Frankrike. Kross og krusifiks med meir. Ville dei fått stått i fred i vårt tolerante og vidsynte Norge?
Eg tvilar. Den norske toleransen omfattar visst nok ikkje det som har med tru å gjer. Vi har vorte eit fatigt og trongsynt land. Desverre.


Dei stod langs vegen vi gjekk. Det vart fortalt meg at denne vegen var ein del av pilegrimsvegen over fjella frå Austerrike og ned mot Roma.
Og det er ein annan draum (truleg vert det og berre ein draum). Å gå pilegrimsvegen over fjella og sydover til Po-sletta. Så vidare over Ardennane og ned gjennom Toscana med byane Firenze, Sienna, Assissi, Lucca, og endeleg til Roma.

Draumar må ein ha. Dei er med på å farge livet. Utan draumar vert livet grått.
Men draumane treng ikkje alltid å få si oppfylling. Stundom skal dei få lov å ligge der som det dei er. Ein draum.

Ein TV-kveld

Mi kjære forlet meg i går kveld.
Det var K-gruppa som hadde sitt månadlege treff.
Og eg sat att i stova og undra meg på kva denne kvelden skulle nyttast til.
Det burde vere noko som det var fornuft i.
Men så enda det som det brukar å gjere desse kveldane.
Med noko heilt ufornuftig.


Surfa først litt nyhende på PCen, men kom til at eg hadde sett alt tidlegare på dagen.
Gjekk derfor over til å surfe på TVen , om der skulle vere noko.
NRK har gjennom lengre tid, reklamert for eit Harald Eia program, Hjernevask.
Hadde i grunnen bestemt meg å la det gå i fred for meg. Men etter å ha vore innom eit par program, og sett slutten på ein gamal Rambofilm, som eg hadde sett før, var det med eit Harald Eia sitt andlet som synte seg på skjermen.
Av programfila under TV-biletet, såg eg at programmet snart var kome til endes.
Eia var i samtale med ei engelsk kvinne, og det ho sa, gjorde at eg surfa ikkje vidare, men vart verande i Eia sitt Hjernevask-program.


Etterpå gjekk TVen i svart, og eg vart sitjande å fundere på det enkelte sa i programmet.
Det enda med at eg leitte opp programmet på PCen for å sjå det i si heilheit.
Mi kjære var komen heim og styrte med sitt.
Kom å sjå, seier eg, dette er interessant.
Eg høyrer her eg er, svarar ho, men ikkje lenge etter sat ho der saman med meg.
Kva handla det om?
Likestilling.
Er ulikskapen mellom kvinne og mann tillærte eller biologiske?
Er det berre det ytre som skil oss, eller sit vår ulikskap også i hjerna?


Spørsmåla er i seg sjølv interessante, og vi har vel alle vår meining om dei, men det som sette i gong mine små grå var eit par norske forskarar sine ståstadar.
Dei var så fastlåste.
Dei sa det ikkje, men eg syntest høyre det ligge der, om det ikkje vart sagt.
Vi har valt vår ståstad, og vi forskar for å bevise våre standpunkt.
Med andre ord forska dei med bunde mandat, og alt som ikkje passa inn, vart valt bort som uinteressant.
Er denne instillinga tilstades hos mange forskarar?
Kan vi då lite på den forskinga som vert presentert?
Ligg det fri forsking bak, eller det forsking med bunde mandat?


Og gjeld dette berre innan vitskapen?
Kva med mitt interessefelt, religion og teologi?
Eller innan kristendomskritikken frå humanetikken og ateismen?
Kor mykje av det som vert presentert der har eit bunde mandat som bakteppe?



Harald Eia sitt program gav meg mange tankar. Eg kjem nok til å fylgje programserien hans vidare.



Bileta er frå Flofjell-vegen, seinhaustes i 2005.
Då var det ein lun haustdag. Men i dag er det vinter med minusgrader og meir snø i lufta.