Eg har levd mellom fjell (2)

Slik må det vere på prærien, tenkjer han der han sit i vegkanten og kviler føtene. Her er det ingen ting å feste augene på, berre ein flat horisont heile vegen rundt, med blå himmel over.

- Fjell? Du saknar då vel ikkje fjella? Du har då vel sett nok av dei, du som har levd under bratte fjell heile livet?
Det er vandringsvenen som bryt inn .
- Du toler då nokre dagar utan fjell? Eller? Minnnest du nokre dagar attende då du sist gjekk over fjell. Dei var høgre dei fjella enn dei du har levd under.

Jau, han mintest. Han mintest den vandringa oppover fjellsida i skodda. Det var ikkje mykje han fekk sjå av utsikt den dagen. Berre vegen nokre få meter framover, og så ein grå vegg av skodde. I tillegg var skodda full av små dråpar med væte. Dette er ikkje mykje å bry seg om, hadde han tenkt. Derfor fekk regncapen ligge urørt i sekken. Men mange nok med små dråpar vert i lengda meir enn nok av væte. Vel framme på andre sida av fjellet, nede i dalen ved hospitset, var han både våt og kald. Det var berre å gå inn under ein varm dusj, og så pakke seg inn i turre klede under teppet på senga til han fekk igjen varmen i kroppen. Slik hadde han byrja på denne vandringa si.
Sidan hadde fjella vike undan og gått over i lave åsar i staden. Men han hadde hatt fjella med i dagar framover, rett nok stadig lavare og lenger nord enn der hans vandringsveg gjekk. Han kunne sjå dei ligge der langt i det fjerne, gjerne med toppane gøymde i skyer.
Men så ein dag var dei borte, og det var berre lave bakkar att å feste augene på.

- Minnest du siste bakken av noko høgd? Det var varmt, og du sveitta godt oppover mot bakketoppen.
Såg du fjell då du var oppe og såg utover landet vestover?
Jau, han mintest kva han såg då han stod og stødde seg på staven, ute på vestsida av bakken. Nei, fjell hadde han ikkje sett. Det var ei stor grøn slette som låg framfor han, mest som eit grønt hav. Han såg vegen bukte seg vestover denne sletta. Her og der såg han små husklynger, og langt ute i horisonten glei grønfargen over i blått som tilslutt gjekk i eit med den lyse blå himmelen over. Det hadde sokke i han at no byrjar den store høgsletta, og den skal han bruke mange dagar, tusenvis av steg, på å vandre over. Men der borte i det lyse blå som går over i den like lyse blå himmelen, der, langt der framme ved enden av sletta, der vil han igjen møte fjell som reiser seg opp over slettelandet.

julerose

Ute er det surt vintervær, Nordvest vind, sludd og regn.
Då er eg vel tifreds med å kunne vere innandørs i ei varm og lun stove. Ikkje like heldige er småfuglane som flyg i jamn trafikk til og frå der deira mat er å finne. Og eg finn glede i å sjå på dei. Ymse slags meiser og sporv har vi hatt vitjing av i heile vinter, men no har dei fått selskap av fleire slags sisik i det sure februarværet.
Snøklokkene som var på veg opp av vinterdvalen, er no dekt av snøen att. Men som dei gamle værmerka på primstaven seier, det går mot vår, trass alt.
Utanfor døra vår blømer det med kvite blomar. Tidlegare i vinter, då kuldegradene var mange, låg blad og alt, klistra flat utover jorda. Men så vart det litt mildare og då lyfte dei seg att, og blomeknoppane opna seg. Julerose kallar mi kjære den. Då, i jula låg den flat, men no i februar blømer den til glede for oss når vi er utanfor døra.

24.februar Mattismesse

På primstaven er denne dagen markert med ei dobbeløks. Og 24. februar heldt kyrkja før reformasjonen messe for St. Mattias som vart avretta med ei øks.
Kven er denne Mattias, eller Mattis som han vart heitande på norsk folkemål?
Mattias er den trettande apostelen, han som ved loddtrekning vart vald til å fylgje etter Judas Iskariot då han sveik Jesus og tok sitt eige liv.
Mattias vart fødd i Betlehem og vaks opp som ein from jøde, men truleg kom han tidleg med i Jesus sitt fylgje, etter som Peter seier i Ap.gj.1, 22-23, at dei to som valet står mellom, Mattias og Josef Bar-Sabbas med tilnamnet Justus, har begge vore i Jesus sitt fylgje heilt frå då Johannes døypte Jesus i Jordanelva.
Kanskje var han og mellom dei 72 som Jesus eingong sende ut for å lækje og forkynne.
På bilete over står det skrive i boka; Vos Mei Ami estis ci - De er venene mine.

Der er fleire overleveringar om livet hans vidare. Ei av dei seier at han heldt fram med å forkynne i Judea i 33 år, og mange tusen kom til tru gjennom han. Noko som påkalla templeprestane sin vreide, og han vart kalla fram for rådet og bedt om å teie med si forkynning. Det sa han nei til, og i staden byrja han å legge ut for dei kva skriftene sa om Jesus.  Då dei ikkje fann argument i mot, greip sinnet dei  og dei dreiv han og steina han. Til slutt var det ein romersk soldat som enda livet hans då han med eit øksehogg skilde hovudet frå kroppen.

På gamle heilagbilete er St, Mattias gjerne avbilda haldande ei bok, som syner til at han var apostel, og ei øks, som syner til korleis han enda livet då han vart martyr.
Andre overleveringar har anna å fortelje.
Ei gresk overlevering fortel at han forkynte i Kappadokia i Vesle-Asia, Og endå ei anna plasserar han i Etiopia, der han og til slutt endar som martyr.

22.februar Persok

I år hende noko som ikkje har hendt sidan år 1054, då omfamna leiaren for den romersk katolske kyrkja, pave Frans, og ein av leiarane for den gresk ortodokse kyrkja, patriark Kirill av Moskva, kvarandre og gav kvarandre eit broderkyss. Det har ikkje hendt sidan dei to kyrkjeretningane skilde lag i 1054, mellom anna på grunn av at då trusvedkjenninga vart omsett frå gresk til latin fekk den eit ord for mykje, etter austkyrkja si meining. Ordet var filioque som gjer at vi i vår vestlege utgåve av trusvedkjenninga seier at Den Heilage Ande har sitt opphav i både Faderen og Sonen, noko austkyrkja ikkje godtok. Og på det ordet delte kyrkja seg. Så er det å vone at broderkysset mellom dei to kyrkjeleiarane på Cuba kan føre til eit betre klima mellom dei to kyrkjene i framtida.
Men i dag på 22.februar er primstaven markert med ein lykjel. (nøkkel), og i gamal tid bar den namnet Persok, eller og Peter stol.

Og då er vi over på ein dei to over, på pave Frans, som idag sit på Peter sin stol.
Festen til Peter's stol har gamle aner i kyrkja si soge, og var ein minnefest til minne om at Simon Peter vart valgt til den fyrste leiaren for kyrkjelyden i Roma, og som leiar sat han på ein stol når hans lærde i kyrkjelyden.  Svært gamle tradisjon seier at på denne datoen vart Peter valgt som den "que electus est 1. Petrus papa" den første papa, pave. 


I den gamle Petersbasilikaen i Roma var der i dåpskapellet  ein stol som paven sat på, ein Petrus Cathedra. Dette var ein bærbar stol av tre. I den noverande Peterskyrkja er der ein Peter's stol over alteret i apsis. Det er dagen sin Cathedra Petri, Peter's stol. Og det er denne stolen som gjer at alle pavar etter Peter reknar seg som Peter sine etterfylgjarar, og som den rette kyrkja sine leiarar. Noko dei andre kyrkjesafunna nok har vanskar med å godkjenne.

Katedral kjem av ordet cathedra, stol. Og ein katedral er ei kyrkje der ein biskop har sin lærestol. Å kalle andre kyrkjer for ein katedral er ei utviding og misbruk av ordet.

Ei annan tradisjon seier at det var på denne datoen at Jesus sa til Peter at på han ville Jesus bygge si kyrkje, og la han få nøklane til himmelriket.

Dagen er på primstaven markert med ein nøkkel som viser til Jesus sine ord til Simon Peter utanfor Cesarea Fillipi i øvre Gallilea. Då Simon og fekk namnet Peter.

Eg går, ergo er eg. (1)

Lyden av føtene og vandringsstaven som møter grusen på vegen er det einaste han høyrer denne tidlege morgonen. Bak han vert byen, der han fekk seg ei seng sist natt, borte bak ein liten bakketopp. Det siste som vert borte er kyrkjetårnet, men han ser det ikkje, for han vender augene framover, vestover den store og vide sletta.
I sekken på ryggen ligg nista for vandringa denne dagen, ein bocadillo med skinke og ost, innpakka i eit papir. Han kjøpte den med seg i baren der han fekk seg ein kopp med svart kaffi, før han forlet byen. Og utanpå sekken i eit par lommer, ligg og to flasker vatn. Det får halde nokre timar framover.

Han er ikkje åleine på vegen denne morgonen. Lenger framme ser han andre vandrarar som er føre han, og bak seg høyrer han andre føter som krasar mot grusen. Nokre av dei vil snart kome opp på sida hans, helse  bueno camino, og så er det han som er bak dei. Men etter dagar på vegen har han funne si eige rytme, det er ingen ting som hastar.  Føtene lyfter seg og trør på nytt ned i grusen litt lenger framme utan at han treng å gi dei ordre om det. Sakte kjem landskapet han i møte og glir attom og vert borte bak han. Eit steg, to steg, tre steg. Å gå, det er det som er livet her etter vegen. Å gå.
Ein tanke sviv gjennom han; eg går, ergo er eg. Men er der ikkje meir, anna enn å gå? Tanken stoggar opp, hovudet vil ikkje.
Staven vert lyft, flytta fram og sett ned att med eit lite krakk i veggrusen. Han slepp å tenkje etter, automatikken er der etter dagar med vandring, heile tida framover til han ein dag er der, langt der framme ein stad.  Kor mange steg vert det tru? Denne dagen vert det vel rundt tjuetusen steg, og etter det nye dagar, nye steg?  Når han er der, kor mange gonger har føtene då lyfta seg og sett seg ned igjen?
Han orkar ikkje å tenkje etter, merkar at natta var ikkje av dei beste, for mykje uro på salen. Hovudet vil ikkje vere med, han berre går, kviler i si eige vandringsfart saman med sine to stillfarande medvandrarar.

Den eine er hans eigen skugge. No tidleg om morgonen ligg den lang på veggrusen framfor han. Lange føter som flyttar seg, og går lenger framme over i kroppen med sekken, og til slutt eit lite, smalt, hovud med ein hatt på. Skuggen vil vere med han heile denne solrike dagen, men den vil endre skikkelse og flytte seg etter som dagen lid og sola flyttar seg over vegen han går. Han seier ikkje mange orda den vandringsvenen hans. Han er heller av dei stille i landet, men det hender nok at vandrararen vekslar ord med sin mørke og tagale ven, sjølv om svara er heller få.

Den andre er heller ikkje så lett å forhalde seg til, han er ein noko ustadig fylgjesvein. Der er dagar då vandraren  undrast på om venen har sovna av ein stad langs vegen. Andre dager kan medvandraren vere nesten brysom, let han knapt vere i fred, men dukkar stadig opp med noko nytt, og det han kjem med kan vere til både uro, undring og glede. Men mest er han til glede, ein han kan dele dei mange opplevingane sine med under vandringa etter vegen. Denne medvandraren er hans eigne tankar.

Ut av byen

Hendene hans grip rundt skåla med den varme morgondrikken han får her i landet, kaffi med mjølk. Han har vendt seg til det no etter dagar med vandring langs pilegrimsvegen. Her får han ikkje kaffien i kopp men i ei skål, og han kjenner varmen frå skåla breie seg frå nevane, gjennom armane og ut i kroppen. Det har vore ei kald natt i senga han fekk leige  her. I eit gamalt og gise hus og med ei kald natt ute var det ikkje mykje varme å finne i den tynne sommarposen han hadde å sove i. Ikkje hadde han ein annan kropp å krype inn til for å finne varme heller. Då hadde kanskje ikkje natta vorte så lang og frostig for han. Men no sat han ved frukostbordet, småprata med verten og varma seg på ei skål varm kaffi. Den kalde og einsame natta var forbi, ein ny vandringsdag ligg føre.

Så har han takka for seg og står ute i gata, og han kjenner kor kald denne morgonen er. Bra at han har kledd seg godt. Lenger framme i den morgonstille gata ser han den grøne lystavla ved apoteket fortelje at no er her eit par grader pluss. Ikkje akkurat det han hadde venta å møte i landet langt her syd.
Nede ved den breie elva ser han ein dis drive over vatnet. Heime ville han ha kalla det frostrøyk, men her er det kanskje morgonskodde?
Han står ei stund der på elvebredden og tek inn synet av elva og den skogkledde åsen på andre sida. Dit opp vil vegen føre han denne morgonen, og så vidare sørvestover åsen til nye landsbyar og byar lenger framme. Men så kjenner han kulden krype inn i kroppen igjen og han byrjar gå at.

Lenger framme ser han ei stor bru strekke seg over elva. Den liknar mest eit gamalt festningsverk med sine murar og tårn. Framme ved brua når dei første varme solstrålane han. Vegmerka syner at han skal over her, men på den andre elvebredden ved enden av brua ser han motorvegen, og bortanfor den reiser bergveggen seg bratt opp. Kvar går pilegrimsvegen vidare tru? Det kan då ikkje vere opp den veggen der? Vel, han får vente til han er over brua så vil han nok finne merka som syner kvar han skal gå.

Han må vente litt til det vert ei opning i bilstraumen, men så er han komen over til bergveggen og finn merket.. Då ser han eit lite trakk med nokre innhogne steg som fører opp i bergveggen. Dette ser bratt ut å klatre opp her med sekk på ryggen, men han får freiste. Sakte, steg for steg, legg han bergveggen bak seg. Nokre stader er det godt å finne greiner og røter å halde seg fast, andre stader er stien breiare og lettare å gå. Så flatar stien seg ut og han kjem inn mellom furutrea oppe på åsen.
Litt lenger framme er der ei lysning på bergkanten. Eit stort jernkors er reist framme på stupet. Der er nokre sitjeplassar ved krossen, og han tek av seg sekken og set seg ned.
Leitar fram vassflaska medan han let augene kvile på elva, brua og byen bakanfor. Sola har byrja varme godt, og han må ta av seg det yste laget med kle. Hadde han ikkje att ein liten ende av brødet han kjøpte i går, tru? Han opnar sekken og leitar litt før han finn brødstykket med ost og skinke. Noko flatklemt, men smaken er god. Han har ikkje vin til akkurat, men halvlunka vatn gjer same nytta.
Etter ei stung reiser han seg, heiser sekken på plass, grip staven, vender ryggen til byen han kom ifrå og går vidare inn på stien mellom furutrea.

Tidleg morgon

Det er mørk morgon enno då han, vandraren, går ut gatedøra og let henne at bak seg. Den kjølege morgonlufta fyller lungene hans og driv siste rest av nattesøvnen ut av lemene. Han ser seg rundt mellom  husa medan han fester grepet om staven, gjer eit lite kast på skuldrane så sekken bak på ryggen finn sin plass. Der nede i gatekrysset ser han vegmerket, dei to kvite og raude streka på husveggen under gatelykta. Så er han klar for den nye vandringsdagen, inn i det ukjende som dagen vil gi han.
Gata stig framfor han oppover mot bakketoppen lenger framme. Husa langs gata står enno med mørke vindauge, nokre av dei har og skoddar for som vernar mot innsyn til roma innanfor.

Klikk, klikk, klikk. Lyden frå spissen på staven fyller den morgonstille gata kvar gong han set staven ned på gatasteinane under føtene. Det er langt mellom gatelysa oppover bakken, så det skymt mellom husrekkene. Oppe på bakkekanten er der fleire lys samla, og då han nærmar seg ser han at det er byen si kyrkje som ligg der bak eit lite torg. Omkransa av store, lauvfulle tre. Han stansar ei stund, pustar på og tenkjer at han burde ha prøvt seg på døra, men slår det frå seg. Så tidleg om morgonen er ho nok stengd, så istaden han vender seg mot vegen att der den svingar seg forbi dei siste husa og bortover den vide åsen.

Det har alt lysna så mykje at han ser den utan å bruke hovedlykt. På austhimmelen ser han roden av den stigande sola, og over han, der sola sine strålar alt er, ser han gylne striper av store fly på veg mot sine mål ein eller annan stad, i eit eller anna land. Store fly fulle av menneske. Dei reiser fort dei der oppe, Og dei reiser heilt annleis enn han, sit seg fram i gode stolar. Brukar nokre få timar på strekningar som han her nede på åsen ville bruke månader og år på gå. Men kanskje misser dei noko som han får gratis. Kjensla av vegen under føtene, synet av landskapet der han går, lukta av det som veks langs vegen, og den reine friske lufta.   Dei gylne stripene der oppe fortel at flya ikkje starta på same stad og har ulike stadar som mål, då stripene har så ulike retningar. Ein skullle mest tru der var ein stor edderkopp der oppe, i ferd med å spinne sitt himmelnett.
I aust aukar den gylne randa i styrke, og så bryt dei første solstrålane inn over vegen og landskapet rundt. Gyllent først, men det gylne minkar av etter kvart som sola stig opp på himmelen. Så er morgonen avløyst av den komande dagen for vandraren.

Ågotmesse 5.februar

Det er ein bolk med skiftande værtilhøve vi er inne i no, her i fjordbygda desse dagane i februar. Inga kuldeperiode, men det skifter mellom snø og regn. 46 cm med snø målte i kjære i går, men no er det så mykje på plussida igjen at det regnar ute, og snøen vert tyngre og sekk saman. Men om været er skiftande så går det mot vår. Son vår meinte han såg ei linerle  ved fuglematen her ein dag. Det var i tidlegaste laget. Kanskje Tor hadde blese den over frå dei britiske øyane? Men eg såg bokfinken på vår foringsplass i dag, og eg tykkjer det og er i tidlegaste lagt.


På primstaven er dagen merka med ei mus, noko som har sin bakgrunn i ei gamal legende frå mellomalderen. Dagen vart difor av nokre også kalla musedagen. Men dagen sitt rette namn var Ågotmesse, som igjen er ei fornorsking av St. Agathe.
Denne Agathe var fødd i byen Catania på Sicilia. på 200-talet.  Då keisar Valerian sette igong ei kristendomsforfylging var Agathe ei av dei som vart teken til fange, og ho vart drepen på denne dagen i år 251. Før ho døydde vart ho torturert, mellom anna fekk ho begge brysta sine skorne av.
Levningane av henne er oppbevart i domkyrkja i Catania, i eit skrin forma som eit kvinnebryst.

St Blasius 3.februar

3. februar er på primstaven merka ein båt under segl, noko som nok har samanheng med at dagen var nemnd som Blåsmesse. Kanskje var Blasius for vanskeleg for oss langt oppe i nord, og vart dermed endra til Blås. På engelsk ber han namnet Blaise.

Kven var han?
Han var fødd på 200-talet i Sebastia i Armenia , no i tyrkisk Anatolia, av rike foreldre. I ung alder vart han vigsla til biskop i Sebastia. I samband med striden mellom keisar Konstatin den store og hans rival Licinius om makta, braut Licinius Konstantin sitt edikt om fridom for dei kristne, og sette igong ei forfylging av dei. Og Blasius vart eit offera for denne forfylginga. Då han ikkje ville seie frå seg kristentrua, vart han halshogd omkring år 316.
Blasius var ikkje av dei mest nytta heilamennene her i landet, men tidlegare Volbu stavkyrkje i Øystre Slidre var vigsle til han.

Ei sky

Det har vore mykje skyer over oss her i fjordbygda etter nyåret. Når eg på morgonen har sett ei lita von om at i dag vil skyene revne og sola vise sitt lyse åsyn, så varer det ikkje lenge før skyene igjen gøymer all von om eit lite solglimt for den dagen. Men ein får berre la vona leve om at i morgon, eller i overmorgon, eller ein annan dag ut i veka så skjer underet, og skyene opnar seg og openberrar den blå himmelen som er der oppe over dei. Der oppe der sola er med sine lyse og varme strålar.

Sist søndag var det Kristi forklåringsdag til minne om då tre av læresveinane hans fekk sjå Meisteren ikledd sin himmelske herlegdom.  Då Jesus stod framfor med eit andlet det skein av, og iført skinande kvite klede.

 

Men der stod og i teksta noko om ei sky.  Matteus og Markus fortel at skya stansa over dei der oppe på fjellet, medan Lukas fortel at skya omslutta dei, og då vart dei fælande redde.
Det ikkje så mange som dreg fram denne skya når dei har denne teksta om Kristi forklåringsdag. Kvifor veit eg ikkje, men denne skya dukkar opp mange stader gjennom Bibelen sine ord.
Ikkje veit eg korleis ho såg ut. Ho var neppe lik skya på biletet over her, men første gongen eg har funne den omtala, så hadde ho litt likskap med denne. Då var ho forma som ein skystolpe, mørk som natta på ein sida, og lys som dagen på den andre. Det var den gongen israelittane vandra ut av Egypt, og Farao sende si hær etter dei.
Neste gongen finn eg den på Herrens fjell i Sinai, då Moses steig opp på fjellet, opp i skya for å tale med JHVH, Han som heiter EG ER. Den gongen var ho mørk, og det tordna og lynte frå den.
Så går det eit halvår, og israelittane skal vigsle møteteltet, tabernakelet. Då Moses går inn i det, senkar skya seg over teltet og fyller det. Og skya vert med dei under vandringa vidare i øydemarka.
Så ein dag vert møteteltet bytt ut med at kong Salamo reiser eit hus til Gud, eit tempel i Jerusalem, og på vigslingsdagen når Salamo er inne i tempelet, så dukkar skya igjen opp, som den gongen i øydemarka, og fyller tempelet med sitt nærver, og kongen må gå ut.
To gonger til høyrer vi om denne skya, denne Guds sky. Den første av dei byrja eg med, og den siste er då Den oppstadne Kristus tek farvel med sine læresveinar, Då Han vert lyft opp framfor dei, kjem der ei sky og tek Han bort frå augo deira. Kanskje er der enno ein gong, men då er det ikkje sagt i klårtekst, for då Jesus hang på krossen la mørkret seg over Jerusalem. Ei tett sky gøymde sola og dagslyset medan han hekk der.

Eg les ein teolog som alltid søkjer å gi naturlege forklaringar på Bibelen sine ord, forklaringar som er i samsvar med menneska på den tida stt verdsbilete, og deira forståing av dei gamle skriftene sine.
Men eg trur det kan vere vanskeleg å sette desse orda om Guds sky inn i ei slik ramme. Eg trur ein må opne for at ikkje alt kan forklarast, og ikkje alt kan forståst med vårt vet og vår tanke. Der må alltid vere eit rom for  det uforklarlege. For at Gud er utanfor vår fatteevne.  Elles kan han ikkje vere Gud. Og det ser eg når Herrens sky er omtala, då hender det noko viktigt i tilhøvet mellom Gud og oss menneske.