Olsokgudsteneste

Det er mange og lange tunellar mellom Gudvangen og Borgund i Lærdal så ein får rett studere landet vårt på innsida. Det gode med det er at ein er ikkje plaga med nedbør av noko slag, det er turre vegar om utsynet er heller skralt.

Men vi kom til Borgund i god tid før olsokgudstenesta skulle byrje.

Eg har vore i stavkyrkja ein gong for mange år sidan, men fann den då lite interssant, mørk som den var.

Sidan har eg vandra i Valdres med ein som kunne formidle kunnskap til meg om desse særeigne kyrkjene. 

Og Borgund er vel ei av dei mest kjende vi har, så eg såg fram  til å stige inn i den mørke kyrkja. Den lysna etter kvart som eg vende meg til det vesle lyset som kom inn gjennom dei små gluggane høgt oppe.

Og litt klarte mobilkameraet å fange opp. Trass i skralt lys.

Men først gjekk eg tur i svalgangen rundt kyrkja og såg på, kjende på, det tjukke tjørelaget som dekte bord og stolpar. Århundra hadde sett sine spor på dei.

Når augene hadde vent seg til lyset inne openberra reisverket seg oppover mot taket langt oppe. Eit kunstverk i seg sjøl å sjå arbeidet som var lagt ned for å reise kyrkja for mange århundre sida. Dei kunne sitt fag desse mennene for mange hundre år sidan.

Framme i det mørke koret såg eg alteret med alterbiletet på. Det synte den krossfeste med Maria og Johannes på siden. I dag er kurkja enkelt utsmykka, det var nok annleis i katolsk tid.

Men det var og olsokgudsteneste vi var der for, og den førde meg i tankane langt attende i tid, til før reformasjonen.

Her var ingen benk eller stolar å sitje på men heile kyrkjeskipet var full av ein ståande kyrkjelyd i salig uorden.

Så kom korprosesjonen syngande inn og fann seg veg fram til koret. Levande lys er ikkje lov å nytte på grunn av brannfaren, så for å kunne sjå notar og tekst på songane hadde dei med seg batterilys. Verre var det for kyrkjelyden å sjå kva som stod på dei utdelte liturgihefta så mørkt som det var.

Ein prest stod ved smale inngangsdøra og hadde nokre ord i byrjinga av gudstenesta, som og innheldt dåp av to born. 

Etter innleinga kalla han inn dåpsfylgja, og dåpen gjekk føre seg rett inn for døra, etter gamal skikk. Etter dåpshandlinga heldt olsokgudstenesta fram med tekstlesing og preike,  og så forbøn fram til gudstenesta enda med velsigninga og koret gjekk syngande ut av kyrkja, etterfylgd av kyrkjelyden.

Kanskje var kykja og det halvmørke kyrkjeromet med på å gi meg denne opplevinga av ei gudsteneste langt attende i tid. Så takk til Borgund kyrkjelyd med prestar og kor. Kanskje lagast det ein annan olsokdag og, år fram i tida, om eg får leveåra.

Ei lita kyrkje

Det går bratt opp frå Viksdalen til Vikafjellet, men ikkje mindre bratt dei krappe svingane frå fjellet ned til stølane og hotell og hytteområdet i Myrkdalen. Nede på Vinje vende vi austover att, i tunnel forbi Stalheimskleiva før vi svinga av til ein bygdaveg ned til Aurlandsfjorden og den vesle geitehalds og turistbygda Underdal. Der var vårt tredje mål denne dagen. Ei gamal og lita stavkyrkje.

Men den var stengd. Berre open etter tinging av visningstid. Prøvde å ringe men fekk ikkje kontakt, så var det berre å ta ein rusletur i gatene ned mot kaia.

Det var å sjå til tydelegvis ein populær stad i å vitje etter kor mykje bilar og folk det var i dei trange gatene. 

Gjorde ei ny prøve på å få kontakt med omvisar, og denne gongen lukkast det, men vi måtte vente ein time først.  Det gråna til med regn lenger inne i fjorden men vi slapp unna enn så lenge.

Så kom omvisaren og slepte oss inn, men ventetida var ikkje over.

Det var og nokre frå Texas som hadde tinga omvising og for store og tunge menn trengs det litt tid å gå bratte bakkar, men etter ein god halvtime var jenta klar til å byrje på fortellinga si.

Og vi fekk ei grundig fortelling om kyrkja gjennom tidene, og alle ting som var der inne si soge.

I det som var den opphavlege stavkyrkja var veggane og taket dekorert i ein naivistisk stil med stjerner, ei sol og ein månrskalk, og englar og dansande figurar i taket, og stiliserte blomster på veggane. Det har nok vore ein bygdekunstnar på 1600- talet som hadde fått frie hender.

Koret, tårnet og våpenhuset var tilbygd på 1600-talet. 

Alterbiletet viste den krossfeste, og over korveggen såg vi den oppstadne verte lyft opp mellom skyene.

Av det litt meir kuriøse slaget var denne lysekruna med hjortehovud rundt og ei naka kvinne over.

Medan vi var i kyrkja kom skybrotet over Undredal, så vi fekk ei god bløyte på veg til bilen. Diverre hadde ventinga og vitjinga i kyrkja teke meir tid enn rekna med, så no var tida knapp for å nå siste punktet på ferda vår for dagen. Ei olsokgudstenste i den gamle stavkyrkja på Borgund i Lærdal.

Som ein glimestein av gull.

Ikkje mykje lenger framme i Vikdalen ligg den andre kyrkja eg har hatt ynskje om å vitje, Hove kyrkje frå omlag 1170. Ho er ikkje ei stavkyrkje men er bygd av kleberstein. 

Den var og teken ut av bruk då Vik hadde fått seg ei ny kyrkje nede ved fjorden. Den hadde ei tid vore nytta av Sogn bataljon og soldatane hadde nytta den, ikkje berre til å bu i, men og som blink i skyteøvingar.

Heradstyret ville rive den, men arkitekt Blix i Bergen fekk nyss om det, og det enda med at han fekk kjøpe den, og kyrkja vart hans private atterreisingprosjekt i mange sommar utover slutten av 1800-talet.  Då han døydde fekk han sin siste kvileplass under golvet i kyrkjeskipet.

Det er med andakt eg stig inn gjennom portalen og inn i kyrkja. Innanfor opnar skipet seg fram mot koret og alteret.

Der er nokre frå benkar i skipet, men i katolsk tid var det ikkje det, då stod kyrkjelyden under messa. Vi ser grava til Blix i golvet. Og skimtar eit lite sidealter ved sida av koret.

Over portalen mot koret heng eit gamal krusifiks.

Veggdekoren som Blix prydde veggane med har diverre falma mykje på dei vel hundre åra som har gått, truleg grunna fuktig luft i kyrkja.

Kyrkja innvendig ber stort preg av han tankar om korleis kyrkja må sett ut i katolsk tid. Døypefonten av kleberstein er ikkje original men fortel mykje om korleis døyfontane såg ut i eldre tid då born vart døypte ved full neddykking. Det var nok ikkje alle små som tålte ein slik dåp i kalde vinterdagar.

Mykje av det verdfulle innventaret som var att  i kyrkje hamna på Bergen Museum, slik det gjorde frå mange kyrkjer på Vestlandet. Men av det var der ein gjenstand som vikveringane ynskte attende til kyrkja, noko som syntest vanskeleg å få til. Då vart det sett igang ei innsamling for å få laga ein kopi til å stå på alteret i Hove kyrkje. Og i fjor haust kom den til kyrkja under mykje feiring. Dette las eg om, og det vart ein av grunnane til denne kyrkjeturen på sydsida av indre Sogn. Eg ville sjå Hovemadonnaen.

Ein glimestein av gull i ei enkel lita steinkyrkje på Hove.

Korleis måtte det kjennast for våre forfedre og formødre å kome frå sine små og mørke hus og inn i kyrkjer, som og var små og mørke, men der røykjelsesdufta sveiv mellom veggane, og det glita og skein i gull og vakre fargar.

Sørsidetur

Vegane fell så vide - kallar eg denne bloggen min, og det gjorde dei dag. Heile dagen var vi på tur. Det meste på sørsida av Sognefjorden, men starten gjekk på nordsida, forbi grendene i Hermannsverk og Leikanger til Hella fergekai og ferga som tok oss over til sørsida og jordbærbygda Vangsnes. 

Der er det plasttunnellar for jordbær i fleng.

Men høgt over bygda, ved sida av kyrkja

ruvar den tyske  keisar Willhelm den 2. si gåve til bygda, den enorme statua av Fridtjof den frøkne.

Ein sagnfigur frå vikingtida som keisaren var veldig oppteken, så oppteken av at han kvar kveld under seglasane med skipet sitt til vårt land fekk opplesen sagaen om Fridtjof og hans kamp for møya Ingeborg ved kveldsetet ombord.

Og på andre sida av fjorden såg vi den skumkvite fossen Kvinna velte seg utfor fjellet ned mot vegen vi nett hadde køyrt forbi.

Ikkje lange vegen innanfor Vangsnes ligg bygdesenteret Vik, der svingar vegen av frå fjorden og fram dalen som leier opp på Vikafjellet. Men ikkje lange stykket frå Vik sentrum ligg to av måla for turen i dag. Det første er Hopperstad stavkyrkje. 

Den vart kjøpt av arkitekt Blix i Bergen på 1800 talet og restaurert etter hans tankar, og med Borgund stavkyrkje som modell. Hans tankar var at den skulle førast mest mogeleg  attende til slik den var då ho vart bygd på 1100-talet.

Kyrkja har svalgang rundt heile kyrkja. Det var der dei sjuke og dei som ikkje fekk kome inn fekk tildelt nattverden gjennom ei opning i veggen frå koret. Samstundes hindra svalganen at det væte på grunnstokkane på kyrkje.

Døropninga inn i kyrkja er smal, og har utskorne dørstolpar på sidene.

Der kjem ikkje mykje lys inn kyrkja frå det små gluggane høgt oppe i skipet, men litt lys fell likevel inn frå solskinet ute. 

Det openberrar korleis kyrkja er bygt, frå stolpane, stavane, som held kyrkja, til reisverket, med strevebogar, bjelkar og sperrer oppover mot taket høgt der oppe.

Der er eit sidealter på kvar side av koropninga, men dei er tome. Ein gong stod dei der med eit heilagmenne under ein baldakin. Kven det var er lenge sidan gløymt. 

Og alteret som eingong truleg bar Kristus eller Maria møy, har i dag ei katekismetavle frå 1600-talet.

Ulikt vår tids kyrkjer er skipet utan stolar eller benkar. Kykjelyden stod under messa, berre langs veggane er der ein lav benk som eldre og andre med vanskar for å stå, kunne setje enden ned på.

 

Rundt Lustrafjorden

Det var lettare å kome ned bakkane frå stavkyrkje enn det var for meg å gå dei opp, men vel nede ved bilen byrja turen inn sørsida av fjorden på smale og svingete vegar til Skjolden inne i fjordbotnen, og så ut at på nordsida på litt breiare og asfalterte vegar. Men bilførarar frå flatlandet i sørlegare land tykte visst dei var i smalaste laget likevel. Det vart ofte stogg på vegakanten for å sleppe møtande bilar forbi. 

Derfor tok vi ein liten pitstopp på Nes kyrkje så tyskaren fekk fare vidare i fred for oss.Og samstundes fekk vi sjå den skumkvite Feigumfossen falle ned fossejuvet på sørsida av fjorden. 

Lenger ute ligg Dale der Lustrabui lokkar til ein ny stogg med sine gode bakverk. Men Dale har meir som lokka meg. 

Den gamle steinkyrkja har eg vitja før, men når eg først var der så drogst eg mot kyrkja, og den var open og då steig eg inn for den flotte portalen og inn i det svale kyrkjeromet der eg fekk vere åleine.

Men vidare bar det, Gaupne og Marifjøra rulle vi forbi men oppe på høgda i Indre Hafslo svinga bilføraren av inn på ein smal og svingete  bygdaveg opp, opp gjenom lia. Opp til nokre gardar vi hadde sett i himmelsjå då vi tok ferga over til Ornes. Det var artigt å kome opp til gardane i Mollandsmarki der dei ligg på ei flate under fjellet Molden aust for dei.

Og der var det eit vidt utsyn over fjord og fjell i indre Sogn.

Ein tur rundt Lustrafjorde er over. Attende på Kaupanger ser eg sola kaste sine siste strålar på Bleja sør om fjorden.

I morgon tek vi ein lenger rundtur til bygdene på sørsida. Der er det og nokre gamle kyrkjer eg gjerne vil vitje. 

Før vi endar i nok ei stavkyrkje til Olsokgudsteneste. Det skal verte moro for ein nyfiken kyrkjemann. Godt å ha ei som gjerne er bilførar og vegvisar.

Urnes stavkyrkje

Det er 20 år sidag vi tok ferga over frå Solvorn og til Ornes på andre sida av Lustrafjorden.

Det var stavkyrkja som lokka då og, men då var den stengd så eg måtte vere nøgd med å gå rundt den.

Men i dag streva eg meg ikkje opp bakkane til fånyttes, med kjøpt bilett var det berre å vente på at omvisinga skulle byrje.

Og ventetida nytta eg til ein tur rundt kyrkja. 

På nordsida finn ein dei utskorne veggstolpane, mellom dei og dei to som omkransar ei gamal dør. Dei er kjende som Urnesportalen. No er nokre treskjærar i gang med å skjære ein kopi av den  og dei skal bruke same slag verktøy som vart nytta då stolpane vart skorne for 1200 år sidan.

Kyrkja er datert til 1100-talet men der har vore kyrkjer tidlegare, og dei meiner portstolpane har vore i ei tidlegare kyrkje.

For meg er det alltid spanande å stige over

 dørstokken i ei kyrkje eg aldri har vore i før, og det gjeld i høg grad slike gamle kyrkjer.

Det er alltid mykje å sjå, men her får eg avgrense meg og overlate til seinare vitjarar å få lov å sjå når dei eingong trer over den nedslitne dørstokken og inn i kyrkja.

Men la meg ta med kavelerigruppa høgt oppe over kordøra.

Alterpartiet med den gamle biskopstolen, den biskopen fekk nytte når han var i kyrkja.

Og eit nærbilete av alteret.

Der er mykje, mykje meir for nyfikne auge.

Lat meg legge til kyrkja er ikkje berre eit museum, ho er soknekyrkje for Ornes sokn i Luster kommune. 

Soppsky

Eg er komen ein tur til indre Sogn att. Denne gongen for å vitje, og feire olsok  i ei gamal, svært gamal kyrkje. Kanskje får nokre andre kyrkjer også vitjing av meg for første gong.

Og så sit eg i solveggen og varmar meg, og ser ut over lendet rundt meg, og skyene som reiser seg der oppe i det blå. Skyer som endrar skapnad heile tida, alt etter som vinden der oppe arbeidar med dei. Cumulusskyer heiter dei visst desse underlege skyhausane der oppe.

Då med eit vert eg var ei sky som samlar seg vest av høgste fjellet i sør, Bleja. Ho liknar, ja kva liknar ho? Eg har sett slike formasjonar på film etter at atomstatane har helde testar av sine farlige og mektige våpen. Men dette var nok berre ei ufarleg og underleg sky. Men ikkje lenge etter at eg festa eit bilete av henne i telefonkameraet, så vart sola på Bleja gøymd bak mørke skyer.

Volda kyrkje

Når ein kjem inn i Volda kyrkje er det den store og mektige  alterveggen som fell ein i auga. Den vart måla av Hugo Lous Mohr i 1932 som prydnad i den då nye kyrkja.

Miin barneheim

"Min barneheim under grøne lia

der glad eg levde den førsta tida,

du vart den flekken eg mest fekk kjær

om ut eg vanka, du var meg nær."

        Slik song voldingen Anders Vassbotn.

Ja, det er noko eige med barndomens heim, om huset var enkelt og lite, og rikdomen i form av pengar ikkje var stor, så var det der mor og far, og mine to brør var. Der hadde eg barndomens gode dagar.

Min far fekk ei tomt av farsgarden før krigen kom til landet og der bygde mine foreldre sinp heim i det gamle skredfaret frå 1755, der dei gamle tuna som skredet tok hadde stått. Og difor kalla dei stykket sitt for Tuftene.

Mi mor stelte heimen heile livet, men min far fekk seg arbeid på ein konfeksjonsfabrikk, og der kunne det verte både og med storleiken på løna. Var det lite arbeid så vart og løna lita.

Så då min far som var glad i hagen og det som vaks, kjøpte seg ei lita barlind og planta utfor kjøkenglaset, så vart mor sint for at han kasta vekk pengar på slikt. Ho tenke på alt anna ho kunne brukt dei kronene på. No har det vesle  treet vorte mest like høgt som huset og tek vekk utsynet frå kjøkenglaset.

Seinare fekk far seg arbeid på ein møbelfabrikk og fekk då ei stabil inntekt resten av si arbeidstid fram til han vart arbeidsufør grunna hjarteproblem.