Romjul

I dag er det stille på fjorden. Der er inga båre som reiser seg med sin kvitskummande topp. Vinden og stormen er reist vidare innover fjella mot aust.
For mange her ute mot nordvestkysten vart det ei heilt annleis romjul enn forventa.
Juleorkanen utretta stor skade med si vindfulle framferd utover kvelden og natta første juledag.
Hus vart øydelagde, skog lagt ned, båtar knuste, kraft og telenettet forsvann. Mange har enno ikkje fått kraft og telefon att, endå det i dag snart er 4 dagar han rasa forbi oss. 

Denne løa stod i nabogarden til der eg vaks opp.  Den har stått over mange stormar før, men denne gongen måtte ho gi tapt. Ho vert nok ikkje bygd opp att på nytt. Og då er dagane for Jørnløda over. Eit landemerke på Sætre er på veg inn i soga.

Media diskuterar denne juleorkanen som om den skulle vere den første i lang rekke av stormar med aukande styrke. Med årsak i forverra, og menneskeskapt, klima.
Men eg trur folket her ute mot storhavet veit at dei sterke stormane alltid har vore her, og vil alltid kome att. Med jamne, eller ujamne, mellomrom. Denne gongen gjekk det 20 år sidan siste gong ein slik orkan for over oss. Det var nyårsorkanen, 1.januar i 1992.
Men det rare er kor raskt vi i vår mediatid, gløymer dagane som var for nokre år attende. Og gløymer å ta med oss dei erfaringa vi vann sist uværet for over oss. I staden trur vi, og meiner, att alt skal gå på glatte skinner inn i framtida. Og vert overraska når det ikkje gjer det.
Meg synest årsaka til  alle straum og telebrota å ligge i at nokre etatar har teke litt for lett på kva som kan hende når uvær bryt inn over landet. Har dei vore så opptekne av å tene mest mogeleg av pengar at dei har gløymt å sikre leidningsnettet mot det som kan øydelegge linjene? Til dømes fallande tre.

Juleorkan

Tredje juledags morgon.

Normaliteten er attende, og takk for det.

Værmeldarane melde uvær  i julehelga, og dei fekk rett.

Julekvelden gjekk med gudsteneste, god julemat og familefest for store og små.

Juledagen rann. Framleis med bra vær og julemiddag og familiekos i vår vesle stove. Ekstra triveleg å ha vesle Ramona Mariell i mellom oss, i hennar første jul.

Men når mørkret seig på, og gjestane forlet, auka vinden på. Ut på kvelden vart lyset brått borte, og vi måtte tenne lys i alle våre rom.

Resten av kvelden  sat vi i blafrande og koseleg gult lys. Over fjorden lyste det enno ei stund av elektrisk lys, men så slokna det også der. Det siste vi såg vart borte, var lysa inne i sentrum. Så forsvann også dei og mørkret låg over bygda i julenatta. Berre svake lys frå mange stovevindauge  tindra ut i kvelden.

Ute auka vinden på. Lyden av den vart sterkare, men mørkret gøymde kva den førde med seg. Berre otten for kva den kunne gjere var der.

Det vart nokre turar ut om døra for sjå om garasjen framleis hadde taket på. 

Det vart nokre rare timar. Alt det som ein har rekna som sjølvsagt var borte. Elstraum, radio, telefon og internett. Eg var isolert i mi stove utan den moderne tid sine kontaktmuligheiter ut. Og ute rådde møkret. Berre lysa frå bilar som køyrde att og fram etter vegane var å sjå.

Juleorkanen var over oss. 20 år ettar att nyttårsorkanen herja  nordvestlandet. 

Over midnatt roa vinden seg, og når dagslyset kom andredagen, kunne vi sjå kva den hadde utført kvelden før. Hus som var flytta frå sin stad og øydelagde, tak som hadde vorte skadde, og rotvelte tre. Men heldigvis, ingen personskade.

Elstraume kom først ut på ettermiddagen, og telenettet først seint ut på kvelden. Då fekk eg endeleg kontakt med mine døtre i nord og sør, og fekk høyre kor stoda var hos dei.

Denne morgonen låg eg i senga og høyrde på ulinga frå ein ny storm fare forbi, men normaliteten er attende i stova.

Radioen er oppe og går, avisa er i hus, og morgonkaffien er kokt.

Og dei siste, ute på øyane, fekk elstrumen attende desse morgontimane.

Dei har hatt ein stri jobb dei som har reparert elnettet, desse juledagane.

Sjølv sit eg og pikkar bokstavar inn på bloggen, og undrar meg på kor sjølvsagt vi tek, og kor avhengige vi har vortne av desse moderne hjelpemiddela på nokre få generasjonar. Og kor lite det skal til før vi står der hjelpelause. Nokre har ikkje eingong ein omn til å fyre opp i mot kulden, om straumen brått vert borte.

  

Tre kongar kom

Det er jul, eller jol som det i grunnen heiter på mitt skriftmål.

Eg likar nok betre det engelske Christmas då det fortel om kvifor vi feirar jul. Men eit tilsvarande ord har vi desverre ikkje på norsk.

Ei vindfull julenatt er over, og juledag er her som ein kviledag før neste storm kjem inn over kysten utanfor. Ekstremvær talar dei om. Verste uværet på 30 år. Det er vel berre å stålsette seg og vente.  Men, dei har teke i miss før og. Vi får vente og sjå kva morgondagen har å fortelje.

Men det var dagen i dag. Juledagen. Inkarnasjonsdagen då Gud vart menneske av kjøt og blod.

Kven kan skjøne det mysteriumet? Kyrkjefedrene hadde lange diskusjonar om det, og etter eit par hundreår enda dei opp i det som vi idag kjenner som den nikenske trusvedkjenninga.

Vi trur på ein Herre, Jesus Kristus, Guds einborne Son, fødd av Faderen før alle tider. Gud av Gud, lys av lys, sann Gud av sann Gud. fødd, ikkje skapt, av same vesen som Faderen, ved han er alt skapt.

Slik skriv Johannes om det:

I opphavet var Ordet, og Ordet var hos Gud, og Ordet var Gud. Han var i opphavet hos Gud. Alt vart til ved han, og utan han vart ikkje noko til.                                    

Og Ordet vart menneskev og tok bustad mellom oss.

Og med dette biletet frå katedralen i Leon, som syner vismennene frå aust som kjem med sine gåver til barnet, ynskjer eg mine lesarar ei God Jul. 

Eit barn er fødd

Så er dagen komen som så  mange har sett fram imot med glede og forventing, julekvelden. Berre nokre timar at no, så. Men enno står det nok litt att å ordne for dei fleste.

Hjå  mi kjære og meg er det meste klart. Og vi skal ha det lettvint i kveld. Julekvelden skal feirast hjå dotter Berit. Då skal vi og ha den nyfødde veslejenta med i vår midte. Det vert kjekt.

Men først er det familiegudsteneste i ei fullsett Ørsta kyrkje. For det er då bodskapen frå Betlehem som er grunnlaget for at vi feirar jul år etter år.

Eg har kvart år lagt ut ein versjon av korleis evangelisten Lukas fortel om den første jula. Slik dei ulike bibelutgåvene på nynorsk har attfortalt den.

I år er det omsettinga frå 1905 eg legg ut.

Men det hende seg i dei Dagarne, at det gjekk ut eit Bodord fraa Keisar Augustus, at heile Heimen skulde verta innskriven til Skatt. Dette var den fyrste Innskriving den Tid, Kvirinius var Landshovding i Syria. Og alle gjekk til aa verta innskrivne, kvar til sin eigen By.

Men Josef gjekk og upp fraa Galilæa, fraa Byen Nasaret, til Judæa, til Davids By, som heiter Betlehem, avdi han var av Davids Hus og Ætt, til aa verta innskriven med Maria, si Festarmøy, som var med Barn.

Men det hende seg, medan dei var der, daa vart Tidi fullkomi, at ho skulde føda; og ho fødde sin Son, den fyrstefødde, og sveipte honom og lagde honom i ei Krubba; for der var ikkje Rom aat deim i Herbyrget.

Og der var Hyrdingar der i Grendi, som var ute paa Marki og heldt Vakt yver si Hjord um Natti. Og sjaa, Herrens Engel stod hjaa deim, og Herrens Klaarleik lyste ikring deim, og dei vart storleg rædde.  Og Engelen sagde til deim: “Ver ikkje rædde! for sjaa, eg forkynner dykker ei stor Gleda, som skal timast alt Folket: for i Dag er dykker ein Frelsar fødd, som er Kristus, Herren, i Davids By. Og dette skal vera dykker til Teikn: de skal finna eit Barn sveipt, liggjande i ei Krubba.”

Og samstundes var det med Engelen ein himmelsk Herskare, som lovad Gud og sagde:  Æra vere Gud i det Høgste, og Fred paa Jordi, og Hugnad med Menneskjom!”
Og det hende seg, daa Englarne var farne ifraa deim til Himmels, sagde desse Hyrdingfolk til kvarandre: “Lat oss daa ganga til Betlehem og sjaa  denne Ting, som hev hendt, og som Herren hev kunngjort oss!”

Og dei skundad seg og kom og fann Maria og Josef og Barnet, som laag i Krubba. Men daa dei saag det, fortalde dei deim det Ord, som var talat til deim um dette Barnet. Og alle dei, som høyrde det, undrad seg yver det som Hyrdingarne talad til deim. Men  Maria gøymde alle desse Ord og grundad paa deim i sitt Hjarta. Og Hyrdingarne vende um atter og prisad og lovad Gud fyr alt det, dei hadde høyrt og seet, so som det var talat til deim.

Nullpunktet

Så nådde sola nullpunktet tidleg i dag morgon. Heretter går det oppover att.

Mot vår og sommar. Sjølv om hardaste vinteren framleis ligg på vent.

Men om været står meg bi og det er klårvær når eg leitar fram den nye årskalendaren den 1.januar, vil sola kike fram ei lita stund der trea møter Sandhornet i venstre biletkant, når klokka går mot 2 på ettermiddagen.

Vel, det er kanskje ikkje sola som når nullpunktet, men jorda si bane rundt sola som er årsaka til solsnu eller vintersolverv som det i grunnen heiter.

Dette vendepunktet i årssyklusen har vore feira av menneskeætta langt attende i tida. Kanskje var det denne feiringa som er årsaka til at kyrkja i si tid valde å legge feiringa av inkarnasjonen sitt under til denne tida. Og det endå ingen kan tidfeste når det hende, at Han som er Guds bilete på jord, Jesus, Maria sin son, vart fødd i Betlehem.

Inkarnasjon, det at den evige Gud, ikledde seg kjøt, og vart menneske i barnet i krubba.

Det er nok svært sannsynleg at det ikkje hende ved solsnu, men heller ved ein av dei to stor jødiske høgtidene, påske eller lauvhyttefesten.

Men når tidspunktet ikkje er kjent, kunne kyrkja valgt eit betre tidspunkt enn nettopp solsnu?

No når heile naturen, ja alt,  vender seg mot lyset som kjem med aukande kraft for kvar dag.

"Ein kvist skal skyta opp  frå Isais stubbe, og eit skot frå hans røter. Herrens ande skal kvila over han, ein Ande med visdom og forstand, ein Ande med råd og styrke, ein Ande som gjev kunnskap og frykt for Herren. ---- Den dagen skal Isais rotskot stå som eit banner for folka. Folkeslag skal søkja han, og hans bustad skal vera herleg."  Jesaja 11.

Maria og engelen Gabriel

Dersom det første av dei fire bileta eg viser frå katedralen i Leon, syner Elisabet med sonen Johannes, så burde nok dette ha kome først. Men sidan eg trur at det er Anna og Maria det handla om, så let eg dette kome som nummer to.

At eg trur det er Anna og Maria, er grunna i eit pseudo-evangelie (eit uekte evangelium) som skulle ha Matteus som opphav, og som var mykje utbreidt i mellomalderen. Det handlar om Maria og foreldra hennar, Anna og Joakim. Maria sin oppvekst og truloving med Josef.  Jesus sin fødsel og flukta til Egypt.

I det skriftet er og denne scena med. Engelen Gabriel som kjem til Maria med bod frå Herren om at ho skal verte med barn ved Den Heilage Ande.

Dei to har kunstnaren teke med  oppe på biletet.

Pseudo-evangeliet let dette hende i Jerusalem.

Barndomsfortellinga i Matteus-evangliet seier ikkje kvar Maria var då ho fekk vitjing av engelen Gabriel, men at Maria og Josef busette seg i Nasaret då dei vende attende frå Egypt.

Det er Lukas som fortel at Maria budde i Nasaret og at ho der fekk bodet om at ho skulle føde ein gut, ein frelsar, ved Guds Ande.

Maria sin fødsel

I Leon er det reist ein vakker katedral på det området der den romerske byen låg. Eg går inn forbi dei gamle eikedørene, som er pryda med vakre, om enn værslitne bilete frå påskedramaet, og kjem inn i kyrkja. Rett framfor meg  ligg koret sentralt i det mektige kyrkjeromet. Nede på korveggen som vender mot meg, ser eg fire bilete lyse i  elfenbeinskvitt og gull

Eg går nærare for å sjå kva hendingar som er motivet på bileta, og ser at dei har med jula å gjer.

Tre av dei klarer eg å plassere, men det fjerde, finn eg inga referanse til i mitt minne. Og teksta under er på latin, og då i noko som må likne vår tids tekstmeldingar, forkorta som orda der ofte er.

Oppe på relieffet er der ei scene med ei liggande kvinne, og tre andre hos henne. To av dei har med seg fat med mat.

Nede på hovedmotivet er det to kvinner som held eit barn mellom seg, og to andre som står som glade tilskodarar. Mellom dei er ei skål med mat.

Er motivet oppe ei kvinne som føder barnet sitt? Det barnet som nede har vorte hovedpersonen?

I tilfelle: Kven er kvinna og barnet?

Eg finn eit inga tekst i Bibelen som knyter seg til dette. Er det ei tekst frå eit apokryft evangelium tru? Har det noko med underet då Anna, Maria si mor, fekk henne? 

Eller er det Elisabet med sonen Johannes, og nabokvinnene som gleder seg med henne?

Det må ha noko med jula sine personar å gjer, sidan dei andre tre bileta er tilknytt den høgtida.

Bileta vart laga i 1577.

Eg vil legge ut dei andre tre bileta i løpet av dei komande dagane, men er det nokon som har ei meining om kva hending dette biletet syner til, så skriv nokre ord om det i kommentarfeltet og publiser det. Kommentarfeltet kjem fram om ein trykker på kommentarar under her. Helsing vandraren. 

Våre born

Mi kjære og eg har fått ha gleda av å ha to smårollingar hos oss medan far deira har vore ute frå heimen på arbeid, og mor deira er inne i dei siste dagane før hennar tredje barn finn tida inne for å kome til verda.

Eg ser at å ha borneborn hos meg no, er annleis enn då våre born var i den alderen. Då var mine dagar, i motsetning til no, fyllt av arbeid utanfor heimen. Det var mi kjære som fekk oppleve den nærleiken til borna som eg får oppleve no. Eg kjenner at eg tapte noko den tida.

Eg fann desse visdomsorda om born i boka "Profeten" av den libanesiske forfattaren Kahil Gilban, ord som det er verdt å tenke over og ta med seg.

Deres barn er ikke deres barn.

De er livets sønner og døtre som lengter etter seg selv.
De kommer gjennom dere, men er ikke fra dere.
Og selv om de er hos dere, tilhører de dere ikke.

Dere kan gi dem deres kjærlighet, men ikke deres tanker.

For de har sine egne tanker.
Dere kan huse kroppene deres, men ikke deres sjeler.
For deres sjeler bor i morgendagens hus, og det kan dere ikke besøke, ikke engang i deres drømmer.

Dere kan strebe etter å bli som dem, men forsøk ikke å bli som dem.

For livet går ikke baklengs og dveler ikke ved i går.
Dere er buene som barna blir skutt som levende piler fra.
Bueskytteren ser målet på uendelighetens bane,
og Han spenner deg med sin kraft, slik at Hans piler kan fly langt og raskt.

Gled deg over å bli spent i bueskytterens hånd, -

for liksom Han elsker pilene som flyr, elsker Han også buen som er i ro

Blåtimen

Framleis er det mørkret som rår utanfor mi stovedør. Sjølv sit eg i i lunt innanfor døra, medan det er vinden og regnet som rår grunnen ute. Men eg kan sjå at dagen er på veg. Over lysa frå hus og veg kan eg skimte at fjellbryna er på veg til å stige ut av nattemørkret. Den blå timen er på veg, slik at han var der i går kveld då eg festa denne augneblinken til databrikka.

Då dukka det opp dette vesle verset om stunda, eller "Stønna" som det heiter på av Hans Ludvig Fredheim sit mål. Kven han er veit eg ikkje, men etter orda å døme, må han høyre til på dei flate bygdene austanfor.
Eg tykkjer han har noko viktig å seie oss i vår travle førjulstid.

 "STØNNA"
Ta vare på stønna, slæpp a inn når'a banker på.

Rødd plass åt dekk midt i søktna, før stønna er her og nå.

Læt a sætta seg litt nedpå, uansett åssen a er.

Nåe har a å gi deg, det er dæffer hu er her.

Ta godt vare på stønna, og takk før den tida hu satt.

Før akkurat dænna ene, hu kjæm æller att.

Du trudde lenge at stønna var nåe du skulle få - bære du engong vart færdig med dæ du drev på med.

Du fekk æller tid tell å åpne de gonga da hu banke på, og skjønte før sent at stønna støtt er her og nå....

Teskjeipilegrimar

Dei hadde vandra over flate vidder i dagevis. Lang støvete og solsvidde vegar,  med sekk på ryggen og stav i hand. Som pilegrimar i framandt land. 

Vel framme i den store byen fann dei på å byte roller for ei tid.

Nok med enkle hospits for eit par netter.

Her må det skikkeleg standardheving til.

Ikkje noko mindre enn eit ærverdig Parador hotell er godt nok må vite.

Og så ut  i gatene. Pilegrimen vert raskt bytt ut med turisten.

Men det skulle dei ikkje ha gjort, for brått - ute på det store torget vert dei små som teskjeier.

Så små at dei må strekkje seg på tå for å sjå over krukkekanten.

Her er det nok forseint å kome med vasskanna.

Tru om det er eit av byen sine attgløymde juletre.

Turt og bladlaust står treet i krukka si på den solvarme plassen.

Liknar litt på heimlandet sine turre og nållause juletre, som dukkar fram utandørs når vinteren vert bytt ut med vår og sommar.

Heldige eg.

Tredje søndag i advent. Endå ei veke er lagra ein stad i minnebanken.

Ho kom med våt og tung snø natt til mandag, men heldigvis ikkje store mengder. Berre omlag 10 cm. Nok til at eg måtte starte snøfresen for første gong denne vinteren. Men så fekk vi ei fin veke vidare med austavind utan meir nedbør, og med temperatur nokre grader under nullen.

I går forlet sola våre vindauge for dette året. Og ho sa takk for seg med eit glødande lysshow nokre minutt, før alt slokna av mot kveld og natt.

Då er han der tanken på kor priviligert eg er.
Eg som dagleg får oppleve å bu i same hus som små borneborn. Det er berre ei trapp som skil dei frå meg, og det hender rett ofte at dei to "beste" i kjellaren får besøk. Kjekt å få fylgje med i dagane deira. Og kanskje er det kjekt for dei små og. " Ein farfar skulle alle ha", er det ikkje slik han syng Odd Nordstoga.
Berre synd at det vert litt for skjeldan eg får sjå resten av den yngste delen av familien, dei som bur timar med bil nord og sør for oss. Skulle så gjerne hatt same nære kontakta med dei og foreldra deira.