Dagar etterpå (2)

Kong Herodes den store var ein hard og kald herskar. Trudde han noko stod i vegen for hans makt, så gjorde det han ikkje mykje å fjerne det som han meinte truga.
Stjernetydarane frå aust var innom kongeborga hans i Jerusalem på sin veg mot barnet i Betlehem.Og ein nyfødd konge i hans nærleik, kunne ikkje få leva. " Gråten i Rama" har vi fått inn som eit ordtak, etter det Herodes let sine menn utføre i den vesle landsbyen, nokre kilometer unna kongeborga. Alle born under to år vart revne ut av mødrene sine hender og drepne. Ingen komande trugsmål mot hans kongevelde skulle overleve.
Er dette ei myte? Skriftlege bevis utanfor Matteusevangeliet finst ikkje. Men i dag las mi kjære for meg at i ei grotte like ved fødselsgrotta i Betlehem, har dei funne 30 hovudskallar av små born.
Der kunne ikkje vere stort fleire under 2 år i den vesle byen i Judea sine fjell. Så er det kanskje ikkje ei myte likevel, men ei sann fortelling om den ulukkelege gråten i Rama?
Men bilete over syner kor det gjekk med Maria sitt barn. Josef fekk i ein draum, fortalt av ein engel, at han skulle stå opp, ta barnet og mora og flykte til Egypt. Og der skulle han vere til Herodes var avliden.
Det var det preiketeksta ved gudstenesta i dag, handla om. Om Josef sin draum og flukta til Egypt.

Biletet er eit utsnitt av ein relief på eine sideveggen ved hoveddøra inn til klosterkyrkja i Moissac i Frankrike.



Dagar etterpå (1)

Det har vore milde juledagar så langt, prega av skiftande vind frå søraust til sørvest, og ikkje så veldig med regn. For meg har det vorte litt for mange innedagar. Eg har vorte ein lettfrosen eldre med åra. Det er særleg fingrane og føtene det går ut over, Resten kan ein kle kulden ute frå med tjukkare lag med kle.
Så istaden for å søkje ut, vert ein sitjande i godstolen og lese, og undrast litt. Sånn inn i mellom.

Det er noko med desse dagane etterpå, etter fødselsnatta i Betlehem, med englesong og gjetarar som vil sjå.
Kva hende so, etterpå?
Ei tidfesting er sikker. 8 dagar etter fødselen bar dei guten fram i tempelet, og ofra det  foreskrivne offeret. Men skrifta fortel om fleire hendingar.
Ein dag stod der nokre framandkarar utanfor huset dei heldt til i, barnet, Maria og Josef.
Dei kom langvegsfrå dei framande. Frå landa i aust. Ei natt dei stod granska stjernehimmelen i heimlandet, synte det seg ei stjerne ein stad der oppe i rømda. Og sidan dei var magikarar, stjernetydaren, tydde dei det til at i landet vest ved havet, var der fødd ein stor konge.
Og då tok dei avgarde på ferda mot vest. Det tok dagar og veker, men så ein dag, eller var det ein stjerneklår kveld, stod dei utanfor huset der barnet var. Ikkje i kongens borg, men i eit lite enkelt landsbyhus. Og dei bar fram bodet sitt til henne som var mor, og sine dyre gåver til barnet.
Ei fin fortelling, men ei myte, seier mange. Men det er fortelling som har fengsla mange, både av dei som skriv, og dei som lagar kunst med hendene sine.  Og oftast er ikkje barnet nyfødd lenger, det synest alt å ha levd nokre veker, så, så heilt nær julenatta i tid var nok ikkje vitjinga frå aust.

Nokre andre som har vore fengsla av fortellinga er vår tids stjernetydarar. Uteljande er spekulasjonane om kva denne stjerna dei såg var, og når, kva år, var det ho synte seg oppe på himmelkvelven? Svaret på det vil nok for alltid verte ein løyndom. Trur eg.
Men i kveld har mi kjære bedt nokre vener på besøk, Til litt enkel julemat og triveleg fellesskap. Det vert kjekt.


Ho bles forbi, jula.

Så går det mot natt juledagen, og eg kjenner på at det vil nok ikkje verte veldig seint i kveld før eg leitar opp senga.
Det vart berre ei vitjing i mi heimbygd si kyrkje denne julehelga. Og det var ottegudstenesta kl.07 i dag tidleg. Medan mørkret enno kvilte over bygda.  Ein lang tradisjon i bygda vår denne gudstenesta, men no bør bygdefolket ta seg saman, elles så  kan den tradisjonen kome til å verte broten. Der var ikkje mange der denne morgon. Dei fleste syntest nok at senga freista meir denne juledagsmorgonen, enn å stå opp og drage til ottegudsteneste.  Det er ikkje mange åra sidan kyrkje var mest fullsett juledagsmorgonen. Men dei andre gudstenestene denne jula vert rapportert med fullsett kyrkje.
Ute tok vinden godt tak denne jula, sjølv her i bygda, godt verna som den er av fjella rundt.  Temperaturen var heller ikkje noko å klage på. 10 grader pluss har den vore oppe i. I går nærare 13 grader.
Om det ikkje vart meir ein tur til kyrkja for mi kjære og meg, så har jula vore feira både grundigt og vel i heimen. Vår nære familie her i bygda var samla både i går kveld og i dag. Og i dag var vi samla 14 stykke med smått og stort til julemiddag, der retten er mi kjære si herlege oksesteik med tilbehør. Også det ein tradisjon med lange røter, heilt attende til byrjinga av vårt samliv.
Framleis gode juledagar til dykk som vitjar sida mi.

God Jul!

" Sjå, eg forkynner dykk ei stor glede for alle folk. I dag er det fødd dykk ein frelsar i Davids by. Han er Kristus, Herren. Og det skal de ha til teikn: de skal finne eit lite barn, sveipt og lagt i ei krubbe." Slik var bodet engelen gav til gjetarane ute på Betlehemsmarka, der dei var og passa på dyra sine om natta. Då braut dei opp og skunda seg opp til landsbyen for å sjå det engelen hadde fortalt dei.


Høy kor englar syng frå sky:
Krist er fødd i Davids by,
kjem med med frelse til oss ned,
gir oss med Gud Fader fred.
Glade alle folk stig fram
for å hylle det Guds Lam.
Kom, ver med i dette kor
som no tonar over jord.
Syng med englar høgt i sky:
                                                                Krist er fødd i Davids by!

Eg helsar alle som er innom denne sida mi ei God og fredeleg Julehøgtid!
   

Skitnesøndag

Skitnesøndag vart han kalla denne siste søndag før julehelga. Då var det råd å gjere siste restane av førebuinga til den store festen, utan å bryte helgefreden.  Den store festen. Ja den er vel det, julehelga. I alle fall var den det i min barndom for lenge sidan. Då byrja ikkje jula før julebadet var gjort og treet var pynta julaftan på ettermiddagstid. Når det frå kjøkenet byrja å lukte herleg av pinnkjøtet som stod på omnen, og gåvene fekk plass under treet. Då var det snart jul. Så var klokka komnen der, jula vart ringt inn. Var vi heldige og vinden kom frå aust, kunne vi høyre kyrkjeklokkene ringe jula  inn, og då kunne festen i heimen byrje.

Eg veit ikkje om det er eg eller om det er jula som har endra seg. Kanskje det er eg som har vorte gamal og nostalgisk, men eg har ei kjensle av at noko av forventningane har vorte borte undervegs gjennom åra. Mi barndoms jul byrja kl.17 om julaftan og varde langt ut i nyåret. No har eg ei kjensle av at den byrjar mange veker før, og julaftan og juledag er endepunktet. Få dagar seinare er jula plukka ut, pynten er borte, og kvardagen er der att.

Den store festen er den kalla, lauvhyttefesten. Kanskje fordi at då kunne dei feire med glede. Grøda var i hus. Dei visste at dei hadde nok til mat i den komande vintertida, då der ikkje lenger var noko å hente frå åkrar, buskar og tre. Kornet var sådd på åkrane, men det måtte dei vente til våren kom for igjen å kunne fylle opp tome kornbingar.
Då. på den siste store festdagen stod Jesus fram på tempelplassen og ropte ut; Eg er lyset for verda.
Kva tyder det?
Eg melder meg ikkje ut. Eg deltek og gleder meg i lag med dei andre i deira si glede. Men. mysteriet er Jesus.  Det har vorte innhaldet i jula for meg. Ikkje førjulsmaset, gåveflaumen, festmaten, men det store mysteriet. Kven var han som vart fødd julenatt?


Prologen i Johannesevangeliet tykker eg er mektigt. Og den opnar mysteriet.
Om Ordet som var hos Gud, og var Gud. Og er Gud. Guds Logos.
Hos profeten Jesaia fortel Gud om dette sitt ord som går ut av hans munn, og som ikkje skal vende tomt attende, men utføre det han sende det for. Johannes skriv vidare att dette Ordet, Guds Ord vart menneske og tok bustad - slo opp sitt telt i mellom oss. Slo sine teltpluggar ned i vår jord. Det er for meg det store innhaldet i jula sin bodskap.
Og Paulus legg litt meir til når han i Filipparbrevet seier at Gud har gitt han, Ordet - barnet - det namnet som er over alle namn. Sitt eige. Den evige Guds namn; Eg er.
Det fyller meg med undring - og glede.


Forspel til Herrens kome (6)

Etter nokre dagar med med snødekt Kaupanger, kom mi kjære og eg og heim frå ei ferd som dekte alt frå snø og sludd til regnvåte vegar. Og no står juleinnspurten for tur i heimen. Sjølv om det ikkje er mykje ute som minner om ei kvit og kald  jul, lik den julekorta  syner fram. Sjølv tykkjer eg det er heilt greit med ei snølaus jul, men der er nok andre som er av ei anna meining.

Men eg får vel avrunde mine tankar om tankar omkring dei tre store jødiske festane, og deira samanhang med Herrens kome, og då står den siste att. Lauvhyttefesten som er om hausten, i september-oktober. opphaveleg ein fest for avslutninga på sankinga av jorda si grøde. Men av ein eller annan gong byrja jødane å feire den til minne om då dei vandre ut av Egypt, og budde i telt. I våre dagar skal det vere hytter av grøne greiner.
Har det noko med Jesus sin fødsel å gjer? Ikkje noko sikre skriftlege bevis på det, men eit lite hint kan tyde i den retninga. Det Johannnesevangeliet som har ei lita setning.
Festen vert og kalla tabernakelfesten til minne om då møteteltet som Gud gav Moses ordre om å lage, vart innvigd. Då steig Gud ned i form av ei sky og tok bustad i det. Det same hende då Salomo innvigde sitt tempel i Jerusalem. Også det under lauvhyttefesten. Begge gongane tok Gud bustad mellom sitt folk. I eit telt laga av vevd stoff, og eit tempel bygd av stein.
I prologen til Johannesevangeliet står denne setninga: Og Ordet vart menneske og tok bustad i mellom oss. Men i grunnen står det:- og slo opp sitt telt i mellom oss.
Er det her fortalt at Jesus vart fødd under lauvhyttefesten? Den  tredje gongen at Gud tok bustad mellom sitt folk? To gonger i form av ei sky, men tredje gongen fødd inn i vår verd som eit lite menneskebarn.
Vil han i så fall kome att fjerde gongen også under lauvhyttefesten, men då som allherskaren, Herren over himmel og jord.  Ikkje veit eg. Kanskje, kanskje ikkje?

Ja, ja, mykje tid kan ein kaste vekk på nyttelause funderingar, men nokre er slik laga.
Då er det vel best å avslutte mine funderingar omkring temaet. Dett var dett, som han sa ein TV-figur for nokre år sidan. Og snart er jula her med fest og glede i heimen for store og små., sjølv om det denne morgonen er lite av julestemning ute med sørleg vind og 10 grader pluss. Men emnet jul går ikkje av mote. For tida går det varmt i media. Der er spørsmålet om vår jul, ikkje Odin og Tor si, har kristne eller heidne røter. Debattantane tykkjes ikkje verte samde.

Forspel til Herrens kome (5)

Men den andre store pilegrimsfesten då? Shavuot kallla på hebraisk. Pinse på vårt mål, eller kvitsundag i eldre dagar.
Vekefesten er den også kalla, sidan mosebøkene fortel at festen skal byrje 7 veker + ein dag etter påska si byrjing. Desse femti dagane heng att i namnet Pentecoste.
Opphaveleg ein jordbruksfest for starten på kveiteskurden. Men då romarane la tempelet i grus, fann rabinarane at dei måtte knyte festen til noko utover jordbruksfesten, då den var knytt til tempelet som ikkje lenger var der. Og då enda dei opp med eit framhald på utvandringa frå Egypt. Omlag femti dagar etter utvandringa var Moses og folket legra under Gudsfjellet på Sinai, og Moses hadde gått opp på fjellet for å møte Herren, og få lovtavlene. Og det vart festen sitt nye innhald. Lova, thoraen som folket fekk gjennom Moses. Gjennom denne hendinga skapte Gud seg eit eigedomsfolk, og han stadfesta si pakt med dei.
Der er mange likskapar mellom lovgjevinga på Sinaifjellet, og pinsehendinga i Jerusalem. Både ved ytre hendingar og innhald. Ved Sinai skapte Gud seg eit eigedomsfolk av hebrearane. I Jerusalem vart dette eigedomsfolket utvida ved at også heidningefolka vart innpoda i det same eigedomsfolket. Heidningane fekk og barnerett ved trua på den salva og oppstadne Messias, og Guds Ande vart utrent over dei.
Og som påske har både ei opphaveleg hending, og ei fornya hending i seg, - og ei framtidig og til no ukjend men endeleg og oppfyllande hending med seg.  Slik er det truleg og med pinsehøgtida. Eg trur at Gud, historia sin herre, har ei endeleg oppfylling av pinsehøgtida i ermet. Vi er inne i ei adventstid fram til Guds fullending av den tida vi lever i. Kanskje har den framtidige pinsedagen noko å gjer med at då vil Gud kalle dei avsovna fram til eit nytt og evig liv?

Morgon raud

Det skifter fort været her vest. Etter stormen som drog mot aust i går, lyste denne morgonen raud over fjella i aust.
Og dei 13 gradene pluss i går, er endra til 0 denne morgonen.

Forspelet til Herrens kome (4)

Den vart kortvarig denne vinterrida vi fekk. I dag er snøen borte og markene er atter grøne. Og ute er det vårleg temeratur med  11 grader pluss.

Opphaveleg var det ein innhaustingsfest for byggkornet, påska. Men då Moses tok folket med seg ut frå trelekåra i Egypt, fekk påska eit nytt innhald. Påske tyder å gå fobi, og det var Herrens engel som gjekk gjennom landet for å ta livet til alle førstefødde,men hjå hebrearane i Gosen var det smurt blod på dørskeidene, og dei dørene gjekk han forbi. Etter denne hendinga har påska namnet sitt. Den natta baka dei i all hast usyra brød, og gjorde seg klare til å dra når dagen rann. Og nokre dagar seinare stod på bredden av vatnet som stengde vegen vidare fram, og bak dei kom farao med si hær. Då opna Gud vatnet for dei, og dei gjekk over på turre botnen. Frelste frå døden som kom bak.

Med Jesus sitt liv og død - oppstode - fekk påskehøgtida eit nytt og utvida innhald.
Blodet på dørskeidene, det usyrde brødet, og ferda på botnen frå døden til livet fekk i den påska eit nytt innhald. Og no er vi i adventstida. Ei ventetid mot noko som enno ikkje er her.
I Bibelen kan eg lese mange fortellingar om kva som skal hende, ein gong i tida der framme. Eg trur at Gud som er historia sin Herre, gjennom desse fortellinga fortel oss kva som ventar ein gong i ukjend framtid. Kanskje er påska si soge ikkje ferdig skriven. Kanskje ventar det endå ei påske med "blod på dørskeidene, usyra brød, hausting av bygg og ferd frå død til liv", då påska sitt neste kapittel vert skrive. Men kva, korleis og til kva tid er det så mange tolkingar av at eg vil ikkje våge meg ut på med mi eiga. Den er uansett like feil som alle andre si. Men den dagen då han kjem attende til jord veit vi det, og då skal alle få sjå at det hender.

Forspelet til Herrens kome (3)

2.søndag i advent. Ein vinterdag her i fjordbygda. Så langt. I morgon er det varsla varmare vær og regn. Då vert den nok borte, snøen, for denne gong.
I dag las eg i Hebrearbrevet om Gud som står ved sine lovnader, og det gir oss ei von som når heilt inn bak forhenget, inn til Gud.

Eg høyrer til dei som trur at i Guds verd er der ikkje noko som skjer heilt tilfeldig. Gud er trufast mot sine forsett, og når tida er der vert dei gjennomførde. Eg trur og at i Bibelen kan vi sjå denne Guds trufastheit mot sine forsett, kjem til uttrykk i handlingar gjennom menneska, og då særleg i Guds utvalde folk, Israel, si soge.
I israelfolket si tidlege soge fekk dei tre store høgtider å feire årleg. Opphaveleg var dei grødefestar, knytt til byggskuren, kveiteskuren og innhaustinga av dei andre fruktene av jorda si grøde. Men etter utferda frå Egypt, og opphaldet under Gudsfjellet i Sinai, fekk dei og eit anna innhald, knytt til Guds handlingar med dei. Og desse tre festane kom på sine faste datoar gjennom året, knytt til månefasane.
Deira månader byrjar alltid med når nymånen syner seg, og festane kjem når månen syner seg full, og dei varer ei veke.
Den første festen er påska som kom i det som opphaveleg var første månaden i året. Den femtiande dagen etter påske kjem vekefesten, vår pinse. Og eit halvår etter påska kjem lauvhyttefesten. Dei to første har den kristne kyrkja også sine tradisjonar knytt til, men den siste står vi kristne utan tradisjonar for. Og det tenkjer eg er litt underleg, og undrast kvifor. I desse førjulstankane eg har byrja på, ynskjer eg å sjå lite grann på kva desse festane ber med seg, og litt om kva dei jødiske Messias-truande ser i dei.

Forspelet til Herrens kome.(2)

Lukas fortel vidare at då Elisabet var i sin sjette månad vart engelen Gabriel send til Nasaret, til den unge Maria, for å gi henne same bodskapen. Ho skulle verte med barn ved Den Heilage Ande, og føde ein son til verda. og han skulle få namnet Yeshua, som tyder Gud frelser.
Så kan ein undrast på kva " i sjette månaden" tyder. Er det i byrjinga, midt i, eller i slutten? Det fortel Lukas ingen ting om, men det skal godt gjerast at vi kjem fram til 25.desember. Kvar vi så byrjar å rekne veker. Det er for mange faktorar i dette reknestykket som vi ikkje kjenner, så då er det like greit å feire jul på den tida den kristne kyrkja alltid har feira Jesus sin fødedag. Heilt frå den tid dei byrja å feire den, 25.desember. Den har i alle fall ein svært lang tradisjon, omlag 1700 år. 25.desember, etter den gamle julianske kalendaren, kom etter kvart til å ende på den 6.januar (på grunn av kalendarfeil), men vart her i landet igjen flytta fram til 25.desmber då ein på 1700 talet gjekk over til den gregorianske kalendaren. Austkyrkjene nyttar den gamle julianske kalendaren, og feirar Jesus sin fødedag den 6.januar. Namnet "Gamal jul" hekk her i landet lenge ved 6.januar, som eit minne om denne endringa.
Så, i byrjinga av desember, eller i slutten av mai er det Maria får overraskande vitjing av erkeengelen Gabriel. "Høyr! Du skal verte med barn og få ein son, og du skal gi han namnet Jesus....Og høyr: Elisabet, slektningen din, ventar og ein son på sine gamle dagar... Ho er alt i sjette månaden."
Så mykje har ein av skriftlege kjelder til å fastsetje kva tid Jesus vart fødd. Ikkje mykje. Ein har to tider på året å velje mellom, og datoen kan variere etter kva tid ein seier at Elisabet vart på veg med Johannes, og kva tid i hennar sjette månad engelen Gabriel kom til Nasaret og Maria.
Kven kan ha vore kjeldene som Lukas hentar sine ord frå? Sakarja, Elisabet og Johannes var nok borte, men der var familie rundt dei, og fortellinga om kva som hadde hendt med dei i samband med Johannes sin fødsel vart nok fortalt vidare i landsbyen der dei hadde levd.
Når det gjeld Maria sine opplevingar, var nok ho ei kjelde for Lukas, saman med Jesus sine syskjen, og deira nære familie. Fortellinga vart nok fortalt om att ikkje så reint få gonger rundt grua i mørke kveldar.

Forspelet til Herrens kome (1)

Kyrkjeåret og det sekulere året samsvarar ikkje heilt, for 1.s.i advent er kyrkja sin nyårsdag, og ikkje 1.januar. Tekstene denne dagen er om kongen, Messias, som kjem. Men adventstida er og ei førebuingstid for jula, kristmessa som snart kjem. Eingong på slutten av  300-talet vart den fastlagd til 25.desember. Kvifor veit eg ikkje heilt, kanskje hadde det med at då byrjar sola å stige på himmelen att. Og himmelsola var og eit bilete på Messias, Kristus.  Og ein dato måtte kyrkja velje då dei byrja å feire Jesus sin fødsel, og ein ikkje hadde skriftlege datoar, eller tradisjonar, å setje sin lit til.
I vår tid har vel jula vorte den mest feira, om ikkje den viktigaste, kristne høgtida.
Men er det råd å finne noko meir i skriftene om kva tid Jesus sin fødsel skjedde? Ikke mykje, men ein liten peikepinn finn vi i Lukasevangeliet, og den peikepinnen er det Sakarja, Johannes døyparen sin far som gir. Han var prest i tempelet, og høyrde til det tenesteskiftet som var namngitt etter Abias, ein av sønesønene av Aron. I tempelet delte prestane året inn i 51 tenesteveker, slik at kvart skift hadde ei veke i halvåret etter påske og ei i halvåret etter lauvhyttefesten. Men i dei tre pilegrimshøgtidene som kvar varde ei veke,tenestegjorde alle skifta samstundes. Og Abias skift var det åttande skiftet. (1.Krøn.24.10)
Så fortel Lukas at presten Sakarja, den veka han tenesgjorde i tempelet, fekk vitjing av ein Herrens engel, og engelen fortel at Elisabet, kona til Sakarja, skulle få ein son på sine gamle dagar. Dette hende i den åttande veka etter lauvhyttefesten. Eller etter påska. Om det var etter påskehøgtida, så fekk Sakarja vitjing i den niande veka etter påske.(8veker + pinseveka)
I år enda den jødiske påska og vår påske på same tida, 2.april, og reknar vi 10 vekar vidare fram,( då kom han heim til Elisabet) så kjem vi til midt i juni som tidspunkt for at Elisabet vart med barn.
Men dersom det var under Lauvhyttefesten Sakaja fekk vitjing, så er han heime att hjå Elisabet den 9ande veka etter høgtida. Og då kan Elisabet vert svanger siste veka av november.
Men dette handla om Sakarja og Elisabet og son deira, Johannes døyparen, så kva har det med Maria sin son, Jesus, sin fødedag å gjer?


Vindfull natt

Han vaknar ved natt av eit brus utom vegg, og uroleg han spør: Kva er det som skjer?
Ikkje noko, svarar ho som ved sida ligg, Det bles om nov - og straumen for. Men det lyser bortom fjord.
Så ligg han der under dyna varm. Høyrer bruset av vind, og bårer på fjord, medan natta lid.
Godt mildt det er, tenkjer han, om snø det var, og ikkje regn skyene bar, då snart han hadde med snøfres slite. Men no, godt og trygt han kviler i seng.
Der kom straumen att, seier ho, berre timen den borte var. Så sovnar han av att og let regn vere regn, og vind vere vind, medan stormen susar av garde mot aust. Til den når Østersund i Svealand når det dagast, og bles bort skiskytarrenn i rennefok og drev.